Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев



Download 2,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/178
Sana25.03.2022
Hajmi2,78 Mb.
#508769
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   178
Bog'liq
AVJG8PKux0b4zvMz4CXM2ijEjOQ4hiEWhBX6Dm8k

 
 
 
 
 


172 
8 – БОБ 
 
АЙРИМ ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ПУЛ ТИЗИМИ
 
 
8.1. АҚШ пул тизими
 
Америка континентида пул муомаласи XVIII асрларда асосан хорижий 
валюталарда, яъни Англия фунт стерлинги ва Испания кумуш доллари билан 
амалга оширилган. 
АҚШ доллари Конгресс қарори билан 1785 йилда миллий валюта 
сифатида эълон қилинган. 1792 йилда биметаллизм тизими жорий этилиб, 
доллар олтин ва кумушдан зарб этилган. Банкнотлар хусусий банклар 
томонидан муомалага киритилган. 1859 йилда АҚШда 1000 дан ортиқ 
хусусий банкларнинг 5400 турдаги банкнотлари тўлов воситаси вазифасини 
бажарган.
АҚШда XVIII – XIX асрларда пул эмиссиясини марказлаштириш ва 
тартибга солишга икки марта (1791 ва 1816 йй.) уриниб кўрилди, бироқ
ушбу ҳаракатлар мувафаққиятсизликка учради. АҚШда 1863 йилда миллий 
(давлат) банклари ташкил этилиб, уларга эмиссия ҳуқуқи берилди. Штат 
банклари 10 фоизлик солиққа тортиш эвазига эмиссия қилиш хуқуқидан 
босқичма – босқич бекор қилинди. Шу билан бирга, 1873 йилдан бошлаб 
кумушни эркин зарб этиш бекор қилинди. 
1900 йилда расмий равишда олтин стандарти жорий этилиб, 
долларнинг олтин қиймати 1,504632 гр этиб белгиланди. 
Федерал ҳукумат қонунчилигига асосан 1913 йилда АҚШ Федерал 
захира тизими ташкил этилди. Унинг аъзолари ўз капиталининг 6 фоизини 
пай сифатида ФЗТга ўтказишлари, шунингдек, муддатли депозитларининг 
умумий суммасини 3 фоизи, талаб қилиб олингунча сақланадиган 


173 
депозитларнинг 7 фоиздан 13 фоизгачасини захира сифатида ушлаб 
туришлари белгилаб қўйилди.
ФЗТ мамлакат Марказий банки сифатида муомалага банкнотларни 
чиқариш бўйича монопол хуқуққа эга бўлди, дастлаб унинг банкнотлари 
тижорат ва банк векселлари билан, 1917 йилдан бошлаб олтин билан 
таъминланиши белгилаб қўйилди. Натижада 1920 йилга келиб, унинг 
муомалага чиқарган билетлари мамлакатдаги мавжуд пул билетлари 
ҳажмидан бир неча баробар ортиб кетди. 
ФЗТ томонидан қилинган эмиссия ҳажмининг ортиб кетиши 
натижасида 1932 йилда қабул қилинган Бласс – Стигалла қонунига асосан 
давлатнинг қимматли қоғозлари банкнотларнинг таъминоти сифатида қабул 
қилинди. 
АҚШ Ғарбий Европа мамлакатларидан фарқли ўлароқ, биринчи жаҳон 
уруши даврида банкнотларни олтинга алмаштириш тартибини бекор 
қилмади, лекин муомалада олтин тангалар миқдори кескин камайиб кетди. 
АҚШда юз берган 1929 – 1933 йилдаги Буюк инқирозга қадар 
муомаладаги олтин тангалар хусусий шахслар ва банклар томонидан олиб 
қўйила бошлади. 1929 – 1933 йилдаги Буюк инқироз 1933 йил апрелда 
АҚШда олтин стандартини бекор қилишга мажбур этди.
1934 йил 31 январдаги қонунга кўра долларнинг 40,8 фоизи олтин 
билан таъминланиши белгиланиб қўйилди, шунингдек, бир долларнинг 
олтиндаги қиймати 1,50463 граммдан 0,888671 граммга туширилди, АҚШ 
ғазнаси бир унция олтинни сотиб олиш баҳосини 20,67 доллардан 35 
долларгача кўтарди. АҚШнинг юридик ва жисмоний шахсларга олтинни 
танга шаклида сақлашни таъқиқлаб қўйилди.
1934 йилда ФЗТ таъсарруфидаги олтин захираси бир унцияси 26,67 
доллар баҳосида давлат ғазнасига топширилди. ФЗТ унинг ўрнига федерал 
ғазнаси томонидан банкнотларни таъминланганлигига хизмат қилувчи олтин 
сертификатларни олди. АҚШ ҳукумати 2,8 млрд доллар олтин захираси 


174 
ҳисобидан 2 млрдга тенг бўлган барқарорлаштирувчи валюта фондини 
ташкил этди. 
1960 йилларнинг охири 1970 йилларнинг бошида АҚШнинг валюта 
позицияси сезиларли даражада ёмонлашди. Мамлакат олтин захираси икки 
мартадан зиёдроққа камайди. 1949 йилда 24,6 млрд доллар 1987 йил 
сентябрда 11,1 млрд долларни ташкил этди.
1960 йилларда мамлакат олтин захираси муомаладаги жами 
банкнотларнинг 25 фоизи атрофида ташкил этди, бунинг натижасида 
долларнинг олтин билан таъминланиши бекор қилинди.
1971 йилда олтининг бир унцияси 38 долларни, 1973 йил февралда 
42,22 долларни ташкил этди. 1975 йилда АҚШ ўз фуқароларига олтин танга 
ва слиткаларни сотиб олишга рухсат берди, 1970 йилда олтиннинг баҳосини 
пасайтириш мақсадида олтин аукциони ўтказилди. Натижада, Ямайка 
келишувига асосан олтининг расмий баҳоси бекор қилинди ва уни валюта 
паритети сифатида фойдаланишни таъқиқлади. Долларнинг курси талаб ва 
таклиф асосида ўрнатиладиган бўлди, бунинг натижасида олтиннинг бозор 
баҳоси бирдан ошиб кетди.
АҚШнинг замонавий пул муомаласи жуда ривожланган бўлиб, АҚШ 
давлат ғазнаси, ФЗТ ва айрим штат банклари пулларни муомалага эмиссия 
қилиш билан шуғулланади. Давлат ғазначилиги майда банкноталарни (1 – 10 
долларлик қийматдан), кумуш доллар ва тангаларни муомалага чиқарди. 
Муомаладаги асосий пулларнинг улуши ФЗТ томонидан чиқарилган 
бўлиб, кредит тизимини такомиллашуви баробарида нақд пул билан ҳисоб – 
китоб тизими қисқариб бормоқда. 

Download 2,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   178




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish