Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус Таълим Вазириги

3. Махфий ахборотлар ва уларни химоя қилиш. 
Хар бир тижорат фирмасида овоза қилинмайдиган маълумотлар бор. Бундай 
маълумотларга қуйидагилар киради: махсулот ишлаб чиқариш жараѐни, хом ашѐ 
таркиби, конструкторлик, технологик, турли «ноу- хоу» ихтиролар лойиҳалари, 
фирма номоѐндалари, алоҳида шахслар билан бўлган музокараларнинг 
натижалари, тижорат битимларининг баъзи тавсилотлари ва бошқалар. Табиийки, 
бундай маълумотлар рақиблардан, алоҳида кўриқланади ва махсус жойларда 
сақлаб сир тутилиши ксрак. Фирма учун зарур бўлган маълумотларнинг 
йиғилишига кўра уларни химоя қилишнинг турли усулларини қўллаш керак. 

---

89 
Маълумот туркумларга бўлинмагунча ва унинг хажми унча катта бўлмагунча 
катта маънога эга бўлмаслиги мумкин. Аммо вақти вақти билан, маълум мавзу 
бўйича маълумотлар йигилиши бир маромда борса, унинг қиймати ошади. 
Маълумотни бошқа кишига бериш ѐки йўқотиш фирмага сезиларли таъсир 
кўрсатиши мумкин. Баъзи бир фирмаларда хохлаган ходим маълумотдан 
фойдаланиши мумкин. Натижада бу маълуомот бозор нархида сотилмайди, 
аксинча тадбиркор кишилилар оркали турли хил корхоналар ва фирмалар қўлига 
тушади. Ўта мухим сирли маълумотларни пулни қўриқлагандек алоҳида эътибор 
билан қўриқлаш керак. Агарда фирмангиз маълумотларни сотса, бу холда башқа 
фирма ѐки тадбиркорларда хам пайдо бўлишига тайѐр бўлиш керак, айниқса 
харидор конфиденциал маълумотлардан фойдалатишни тартибини билмаса. 
Шунинг учун хар бир фирмада маълумотларни химоя қилиш тизимини ташкил 
қилиш керак. Кўп холларда, маълумот сотувчи фирмалар химоя тизими кандай 
йўлга қўйилганлиги билан қизиқадилар. Улар етарли даражада ишончли бўлмаса, 
фирма маълумотларни химоя қилиш тизимини ташкил қилиши керак. У анча 
ишончли бўлмаганда, фирма ўзига зарар етказмаслик учун, ўз маълумотларини 
сотмайди. Агар маълумот бегона қўлга тушиб қолса ва ишлаб чиқарувчи фирма 
бу хақда билса, турли усулларни қўллаш ксрак.
Сирли маълумотлар оқимини йўқотиш учун уларни химоя қилишнинг турли 
тизимлари 
яратилади. 
Химоя 
воситасинипг 
мураккаблиги 
мавжуд 
маълумотларнинг аниқ қийматига боғлиқ. Энг содда усуллардан бири 
маълумотлар сақланадиган шкафларни беркитиш учун қулфлардан фойдаланиш. 
Энг ишончли усуллардан бири - маълумотларни махсус сейфларда сақлаш. 
Электрон хужжатлар яширин сўз (пароль) ва шифрлар билан химоя қилинади. 
Яширин сўзларни қўллаш маълумотларни эгаллашни чегаралайди. Шифрлаш 
хаттоки нусха кўчиришда хам маълумотларга кириб боришга йўл бермайди. 
Програмалаш йўли билан химоя қилиш усуллари турли-тумандир тасодифий 
сонлар кўрсаткичи программасини тузиш шарт. Шунинг учун бизнес билан 
шуғулланишнииг дастлабки даврида маълумотларни химоя қилиш муаммоларини 
мустақил хал қилиш тавсия этилади. Ўта мухим маълумотларни химоя қилиш 
учун юқори малакали, махсус мутахассислар хизматига мурожаат қилиш керак.