Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

ЗИЛЗИЛА ТАЪСИРИДА ГРУНТЛАРНИНГ МУСТА/КАМЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИНИ

ЎЗГАРИШИ.
Зилзила юз берган вақтда грунт қатламлари бўйлаб турлича бўй-лама, кўндаланг ва ер юзаси бўйича тарқалувчи тўлқинлар \осил бўлиб, уларнинг грунт заррачаларига ва улар орасидаги сув ва газларга таъ-сири натижасида сиқилиш-чўзилиш ва силжиш кучланишлари вужудга келади. Бу вақтда грунт эгилувчан деформация таъсирида бўлиши билан бирга, баъзи \олларда унинг структураси бузилиб заррачалар ўзаро зичланишлари \ам мумкин.
Х.З. Расулов ишлаб чиққан «намланган грунтлар структурасининг зилзила таъсирида бузилиши» \ақидаги назарияга асосан ўта намланган заррачалари ўзаро бо=ланган грунтларга зилзила таъсир этганда, бу таъсир биринчи навбатда грунт заррачаларини бир-бирига бо=лаб турув-чи куч орқали қабул қилинади. Қачонки бу куч силжитувчи сейсмик кучланишлари таъсирида енгилмас экан грунт квази қаттиқ жисм \олида тебранишда давом этади ва грунт заррачалари орасидаги бо=ланишлар фақат эгилувчан хусусиятга эга бўладилар.
Бундан эса заррачалари ўзаро бо=ланган грунтлар стуктурасининг сейсмик кучланиш таъсирида бузилиш табиати тебраниш даврида грунтнинг силжишга қарши муста\камлик кўрсаткичлари ўзгаришига бо=лиқ бўлади деган хулоса келиб чиқади.
Грунтларнинг силжишга қарши кўрсаткичлари, уларнинг силжи- тувчи ташқи кучларга нисбатан бўлган асосий муста\камлиги бўлиб, улар \ар қандай босимга ва грунт заррачаларининг ўзаро бо=ланиш \олатларига қараб ўзгарувчан бўладилар.
Грунтларнинг силжишга қарши муста\камлиги масаласи заррача-лари ўзаро бо=ланган грунтларда заррачалари бо=ланмаган грунтларга нисбатан анча мураккабдир. Бу мураккаблик бундай грунтлар заррача-лари умумий
\олда юмшоқ пластик (коллоид C_w) ва қаттиқ кристалл \олатдаги C_c
бо=ланиш кучлари билан бо=ланган бўлиб, уларнинг табиати етарлича ўрганилмагандадир.
Шу билан бирга маълум шароитларда бундай грунтларда юмшоқ пластик, баъзан эса қаттиқ кристалл бо=ланишлар силжишга муста\кам- ликни аниқлашда асосий роль ўйнаши маълумдир.
Турли грунтлар устида олиб борилган кўплаб текширувлар нати- жасидан шу нарса келиб чиқадики, намланган ва ўта намланган грунт-лар силжишга қарши муста\камлик кучини кўпинча юмшоқ пластик \олатидаги бо=ланишлар \ал қилади. Шунинг учун силжитувчи сейсмик кучланишлар таъсирида грунтнинг қаршилигини ўрганишда кўпинча юмшоқ пластик бо=ланишга кўпроқ а\амият беришга тў=ри келади. Юмшоқ пластик бо=ланишларнинг асосий кучи грунт заррачалари сир-тини ўраб турувчи сув қатламларининг ўзаро тортиш кучига бо=лиқдир.

3.