Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

H=h+0,5 м.

бунда H – қудуқнинг чуқурлиги; h – қудуқнинг баландлиги;
Қудуқнинг кўдаланг кесими қуйидаги шартдан аниқланади:

N + G = R_s + R_f ( 4.1)

бунда N – иншоотдан таъсир этувчи куч; G – қудуқнинг о=ирлиги;
R_s – қудуқнинг остки қисмига нисбатан грунтнинг босими; R_f – ишқаланиш кучи;

G = H · A · γ (4.2)

бунда A – қудуқнинг кўдаланг кесим юзаси;
γ – қудуқ материалининг солиштирма о=ирлиги;

R  R^x  A
h

s

(4.3)

бунда ^x – қудуқ остки қисмидаги грунтнинг \исобий қаршилиги;

R

h

R_f  U  H  2,5 f₀

( 4.4)

бунда R_f – ишқаланиш кучи;

U – қудуқ пойдеворининг периметри, U=2πr; F₀ – ишқаланиш коэффициенти;
(4.2), (4.3), (4.4) ларни (4.1) га қўйиб қуйидагини \осил қиламиз:
h

0

N  H  A 
 R^x  A  U H  2,5 f

(4.5)

Ушбу ифода ёрдамида пастлашувчи қудуқнинг кўндаланг кесими аниқланади.

_{A } U H  2,5 f₀  N
  H 10R^x
h

ёки

_{A } N  U H  2,5 f₀
R^x    H
h

(4.6)

3. КЕССОН ПОЙДЕВОРЛАР.

Ўз о=ирлиги билан жойлашувчи қудуқлар ўрнатишда сув остидаги грунтлар таркибида йирик тошлар, йирик жинслар учраб қолади, лекин уларни қудуқ остидан олиб ташлаш имконияти бўлмайди.
Бундай \олларда сиқилган \аво таъсирида грунт сувларини сиқиб чиқариш имкониятини берувчи махсус усти ёпиқ \олдаги қудуқлар ишлатиш мақсадга мувоффиқдир. Бундай қурилма кессон деб аталади.
Кессонлар чуқур жойлаштирилган кўприк ости устунлари тагида кенг қўлланилади. Кессонлар асосан бетондан ва темир-бетондан ясалади.
4.4-расм.
Камера ичидаги грунт қазиб олиниши натижасида кессон каме-раси ўз о=ирлиги ва кессон усти пойдевори о=ирлиги билан чуқурлашиб боради.. лойи\адаги чуқурликка етганда шлюз аппарати ва қувурларни чиқариб олиб камера ва бўшлиқ жойлар бетон билан тўлдирилади. Ишчилар шлюзга кирганида босим аста-секин ортиб боради. Максимал чуқурлик 35-40 м яна кессонга ўз о=ирлиги билан пастлашувчи қудуққа таъсир этувчи юкдан ташқари, кессон усти пойдевори терманинг о=ир-лиги ва сиқилган \авонинг босими \ам таъсир қилади. Тушиш вақти 5-15 минут бўлса, чиқиш вақти 3….3,5 марта кўпроқ бўлади. Сиқилган босим-га ва ташқи босимга маслашиш учун бир марта чуқурлаштириш 0,5 дан ошмаслиги керак. /ар чуқурлаштилганидан сўнг қудуқнинг тиклиги ва \еч қайси томонга буралиб кетмаслиги текшириб борилади.
Кессон камераси ичида иш юритишда кессоннинг қийшайиб \аво чиқиб кетишига йўл қўймаслик керак.

4.5-расм. Кессон пойдевор барпо этиш тартиби:

а) кессон камерасини тайёрлаш; б) шлюз ва шахтани ўрнатиш;
в) кессонни чуқурлаштириш ва кессон усти термасини пойде-ворини барпо этиш;
г) шахтани узайтириш;
д) кессонни кессон усти термаси билан тўлдириш ва шахта илдизларини чиқариб олиб бўш жойларни бетон қоришмаси билан тўлдириш.
Босим миқдори ташқи сув босимидан катта бўлганда камерадан сув бутунлай сиқиб чиқарилади. Қазиб олинган грунтлар ташқарига шахта ва шлюз орқали узатилади.

4.