Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги фарғона давлат университети

: puberté (Passâge de l`enfance a 
l`adolescence, ensemble des modification physiologiques s`accompagnantde 
modifications physique, qui font de l`enfant un être apte à procréer (apparition 
caractères sexuels secondaires, des regle), pubertaire (Didact. De la puberté. Âge
pubertaire. Premiers signes pubertaires.)
101
 
Ўсмирлик /adolescence/
ни ифодаловчи лексемаларда шу ёшга хос 
характер ақлий интеллектуал ривожланиш ва хулқни таърифловчи 
метафорик маъноларнинг йўқлигини кўриш мумкин. Ўсмирлик даврини 
болалик билан ёшлик ўртасидаги ҳамда мана шу иккала давр учун хос 
белгиларга эга бўлган ва ўзининг яққол хусусийлигига эга бўлмаган оралиқ 
давр деб англаниши мумкинлиги билан тушунтирса бўлади. Француз 
лексикографиясида ўсмирлик даври қандайдир алоҳида, мустақил давр 
сифатида эмас, балки ўсмирлик 
(аdolescence
) эрта ёшлик 
(]jeunesse
)нинг бир 
қисми сифатида кўрилаётганлиги бежиз эмас.
2.3.1.
 
Ўзбек тилида 
ўсмирлик
нинг лексик-семантик 
ифодаланиши 
Ўсмирлик тушунчаси ўзбек тилида, биринчидан, мазкур ёш даврининг 
номланишида (
ўсмирлик)
, иккинчидан, ёш бўйича шахсларнинг номларида 
(
ўсмир, ўсмирча, ўғлон, кичкинтой, болакай, ўспирин, йигитча, йигитгина),
учинчидан, айни лексик гуруҳнинг шахс номларидан хосил бўлган 
сифатларда акс эттирилган.
101
Ўша манбаа.
– 
 
Б. 2552.

---

66 
Болаликдан ўспиринликка ўтиш даврининг энг соф ҳолдаги ўзакли 
маъноси ўсмирлик (болалик ва ўспиринлик оралиғидаги ёш; шундай ёшдаги 
ҳаёт даври), ўсмир (болаликдан ўспиринликкача ўтиш давридаги, 12-16/17 
ёшдаги ўғил бола ёки қиз бола); (ўтиш даври ёшидаги ўсмир, ўғил бола ёки 
қиз бола (йигит ёки қиз), ўсмирликка хос каби лексемаларда акс эттирилган.
Ўзбек тилининг лексик тизими ўсмирлик даври билан баҳоланадиган 
ўлчамли белгидан ташқари бошқа ҳеч қандай ўзига хос концептуал 
белгиларни акс эттирмайди. Ушбу гуруҳ лексемалари кўчма маъноларни 
ривожлантирмайди. 
Шундай қилиб, ўсмирлик даври ўзбек тилининг лексик тизимида энг 
аввал тегишли шахсларнинг номланишларида акс эттирилган. Бунда мазкур 
ёш даври тегишли ёш учун хос бўлган ўлчам, яъни организмнинг етарли ёки 
тўлиқсиз ривожланиши каби жисмоний тавсиф белгилар билан боғлиқ ҳолда 
англанади. Тил соҳибларининг онгида эса у эҳтимол анчагина бой мазмунга 
эгадир. Ўсмирлик тушунчасининг лексик ифодалари орасида феъллар ва 
равишларнинг йўқлиги кўзга ташланади. Бошқа “ёш давр”ларини 
ифодаловчи феъллар ва равишлар одатда худди шу тушунчани тақдим этган 
отлар ва сифатларнинг хосилаларидир ва юқори сифатли билимларга эгадир, 
яъни уларнинг семантикаси асосида тегишли “ёш давр”и учун ва шу ёшдаги 
шахсларга хос у ёки бу сифатлар ҳақидаги тасаввурлар ётади. Ўсмирликнинг 
лексик ифодалари орасида феълларнинг ва равишларнинг йўқлиги, ўзбек 
тили соҳибларининг лисоний онгида айни давр учун хос бўлган у ёки бу 
психик, хулқий хусусиятлар ҳакида мустаҳкам, тушунча, тасаввурнинг 
йўқлигидан далолат беради.
Ўзбек тилининг изоҳли луғатлари ўсмирликни болалик ёки 
ёшлик 
билан 
мувофиқ 
келмайдиган 
(улар 
ўртасида 
жойлашган) 
алоҳида 
даврдек 
чеклаганликларига 
қарамай, 
одамларни 
ёшига 
қараб 
атайдиган 
шахс 
отларининг 
талқин 
қилинишида 
бир 
томондан, 
ўсмирлик 
ва 
эрта 
ёшлик 
ўртасидаги, 
иккинчи 
томондан 
эса 
болалик 
билан 
ўсмирлик 

---

67 
орасидаги 
аниқ 
чегара 
мавжудлиги 
кузатилмайди. 
Масалан, 
ўсмир 
сўзи, 
мазмуни 
“эркак 
жинсига 
оид 
бола” 
деб 
белгиланадиган ўғил бола сўзи орқали талқин этилади. Бошқа томондан, 
юқорида санаб ўтилган шахс номларидан баъзилари ўсмирни ҳам, йигитни 
ҳам бола (