Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

Жами: тўланган солиқлар (сатр. 190+200)
210 
 
581741,9 
Жами: молиявийхўжалик фаолиятининг 
соф пул кирими/чиқими (сатр.050+/100+/ 
180210) 
220 
7164489,
8 
6627225,
2 
Йил бошидаги пул маблаглари  
230 
240164,7 
 
Йил охиридаги пул маблатари  
240 
777429,3 
 
Такрорлаш учун саволлар 
1. Хўжалик субьйектларининг пул маблағлари ҳаракатини таҳлил этишнинг 
аҳамияти нимада? 
2. Пул маблағларининг оқимини қайси асосий кўрсаткдчлар таьрифлайди? 
3. Молиявий фаолиятдаги пул маблағлари ҳаракатини тушунтиринг? 
4. Валюта маблағлари ҳаракати қандай таҳлил этилади?
5. Пул оқимини башоратлаш деганда нимани тушунасиз? 
6. Пул оқимларини таҳлил этишнинг эгри услубини ва уни қўллаш 
услубиятини таьрифланг? 

---

225 
 
МАВЗУ 15 ХУСУСИЙ КАПИТАЛ ТАҲЛИЛИ 
15.1. Бозор иқтисодиёти шароитида хўжалик юритувчи субьйектларининг 
хусусий капиталини таҳлил қилишнинг аҳамияти, таҳлил вазифалари ва 
ахборот манбалари 
Еркин иқтисодий муносабатлар шароитида хусусий капитал корхонанинг 
молиявий ҳолатини тавсифловчи муҳим кўрсаткичлардан бири ҳисобланади. 
Негаки, унинг ҳолатига қараб жами маблағлар таркибидан келиб чиққан ҳолда 
корхонанинг иқтисодий қарамлиги ёки мустақиллигига баҳо берилади. Бу 
бизнесни бошқариш, фаолиятни кенгайтириш ва шериклик фаолиятини ёьлга 
қўйишда ўта муҳим масала ҳисобланади. 
Хусусий капитал корхонанинг ўз маблағлари манбаининг асосини ташкил 
этувчи кўрсаткич ҳисобланиб, унинг таркибига корхона устав капитали, захира 
капитали, қўшилган капитал ҳамда тақсимланмаган фоқда (қопланмаган зарар) 
киради. 
Бухгалтерия ҳисоби фанидан маьлумки корхона, ташкилот ва фирмаларни 
молиявий маблағлар билан таьминлаш манбаи бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: 
— ўз маблағлар манбаи; 
;
— қарз маблағлари. 
Собиқ иттифоқ даврида эса бу маблағлар манбаига бюджетдан ажратмалар ҳам 
кирган. Лекин бозор иқтисодиётига ўтганимиздан кейин бу маблағлар манбаи 
бекор қилинган. Чунки бу манбанинг ёьқ қилиниши республикамиздаги 
боқимандалик тизимини тугатишни таьминлади. 
Ендиликда эса юқорида санаб ўтганларимиз корхоналарни маблағлар билан 
таьминлаш манбаи бўлиб келмоқда. 
Корхона, ташкилот ёки фирма очилиш даврида ўз маблағларини белгилаб олиши 
лозим. Бу иш амалга оширилгач эса маблағларни қайси манба ҳисобига қоплаш 
кераклиги куриб ўтилади. Агарда корхонанинг ўз маблағлари етарли бўлса ўз 
маблағлар манбаи ҳисобига, акс ҳолда эса, қарз маблаглари ҳисобига қоплайди. 
Бозор иқтисодиёти шароитида қар бир корхона ўз молиявий эҳтиёжпарини ўзи 
мустақил қондириши мумкин. Ресурсларни таьминлаш манбаи бўлиб, унинг 
фойдаси, қкмматбаҳо қоғозларини сотишдан келган тушум, аксионерларнинг пай 
ва бошқа тўловлари, юридик ва жисмоний шахсларнинг пай ва бошқа тўловлари 
ҳамда қонундан ташқари бўлмаган ҳолда кирим қилинган маблағлар киради. 
Бундай асосда киритилган маблағлар корхона ташкилотлар учун хусусий капитал 
деб қаралади. 

---

226 
Хусусий капитал ҳисоби бозор иқтисодиёти шароитида муҳим аҳамиятга эга 
бўлиб, у корхонанинг ўз қудратини қай даражада эканлигини билдиради. Бундай 
тарафларни эьтиборга олган ҳолда Ўзбекистон Реслубликаси Олий Мажлисининг 
биринчи чақириқ 6-сессиясида қабул қилинган «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги 
Қонунда ҳам хусусий капитал ҳисобига катта эьтибор берилган. Унинг 
16моддасига кўра молиявий ҳисоботлар таркибида 5-шакл «Хусусий капитал 
тўғрисида ҳисобот» деб номланиб, бу шакл ҳар йили бошқа ҳисоботларга 
қўшилган ҳолда юқори органларга топширилиши лозим.