Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

биринчидан, пул маблағлари киримини давр бошланишидан олдин башоратлаш; 
иккинчидан,пул маблағлари чиқимини давр бошланишидан олдин башоратлаш; 
учинчидан, соф пул оқимини (ортиқча ёки камомад) давр бошланишидан олдин 
ҳисоб-китобини қилиш; 
тўртинчидан, қисқа муддатли молиялаштиришда мутлоқ талабни давр 
бошланишидан олдин аниқлаш. 
Пул оқимини башоратлаш жараёнинг биринчи босқичи келиб тушиши мумкин 
бўлган пул маблағлари киримининг ҳажмини ҳисоблашни ўз ичига олади. 
Қуйидаги ҳолатда бундай ҳисоб-китоблар маьлум қийинчиликлар туғдириши 
мумкин. Яьни, агар корхона тушумни аниқлаш услубиятини товарлар жўнатиш 
тартиби бўйича ўзгартириб турадиган бўлса, у ҳолда пул маблағлари киримида 
асосий манба товарлар сотиш бўлиб ҳисобланади. Товарларни сотиш ҳам ўз 
навбатида товарларни нақд ҳисоб-китобга ёки кредит (жўнатилган товарлар 
қийматининг маьлум қисмини қарз сифатида бериш) ҳисобига сотишга бўлинади. 
Амалиётда кўпчилик корхоналар ўртача давр оралиғида харидорлардан 
жўнатилган товарлар қийматини тўлашни талаб қиладилар. Ушбу ҳолатлардан 
келиб чиқиб, сотилган маҳсулотларнинг қайси қисми ушбу даврдаги тушумга, 
қайси қисми эса кейинги даврдаги тушумга киритилишини ҳисоблаш мумкин 
бўлади. 
Занжирли борланишнинг балансли усулидан фойдаланиб, пул маблағлари кирими 
ва дебиторлик қарзларнинг ўзгариши ҳисоб-китоб қилинади. Балансли тенгликни 
қуйидаги формула орқали ифодалаш мумкин: 
ДҚд.б.+ СТ = ДҚд.0. + ПК 
Бу ерда: 
ДҚдб. — товар ва хизматлар бўйича дебиторлик қарзларнинг давр бошидаги 
ҳолати; 
СТ — давр оралиғидаги сотишдан тушган тушум; 
ДҚдо. — Товар ва хизматлар бўйича дебиторлик қарзларнинг давр охиридаги 
ҳолати; 
ПК — давр оралиғидаги пул маблағлари кирими. 
Дебиторлик қарзларини тўлов (қоплаш) муддатлари бўйича таснифлаш бирмунча 
аниқ ҳисоб-китоб қилиш имкониятини беради. Бундай таснифлаш орқали, 
статистика ва таҳлилни ўтган даврда дебиторлик қарзларини қоплаш ҳақидаги 
ҳақиқий манбалар билан таьминлаш мумкин бўлади. Дебиторлик қарзларини 
тўлов муддатлари бўйича таҳлил этишни ойлар бўйича ўтказиш тавсия этилади. 
Чунки бундай ҳолатда дебиторлик қарзларини қоплаш муддатларига қараб ўртача 
миқдорини 30 кунгача, 60 кунгача, 90 кунгача ва ҳоказо кунларга мослаштириб 
ўрнатиш лозим. Пул маблағлари киримига оид бошқа манбалар (бошқа сотишлар, 

---

222 
сотиш билан боғлиқ бўлмаган муомалалар) ни башоратлаш тўғри ҳисоблаш усули 
орқали бажарилади, яьни кирим қилинган суммага жорий даврдаги сотишдан 
келиб тушган пул маблағлари суммаси қўшилади.