Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

10.11. Соф фойда ўзгаришининг омилли таҳлили 
Бозор муносабатлари шароитида ҳар бир хўжалик субьйекти ўз фаолияти натижасида 
соф фойдага эришишни кўзлайди. Шу сабабли ҳам соф фойда миқдорини ўрганиш ва 
унга таьсир этувчи омилларга баҳо бериш корхона самарадорлигини оширишга олиб 
келади. Корхона ихтиёрида қоладиган ва унинг эркин тасарруфидаги фойда — соф фойда 
дейилади. Ушбу кўрсаткич солиқ тўловига қадар бўлган фойда суммасидан фойда 
(даромад)дан солиқ ва бошқа солиқлар ва ажратмалар суммасини чегириш асосида 
аниқланади. Соф фойда таҳлилида унинг ўтган йилларга, шунингдек, корхона бизнес 
режаси 
кўрсаткичларига 
нисбатан 
ўзгаришлари 
ўрганилади. 
Молиявий 
натижавийликнинг ушбу якуний қатори барча ички ва ташқи ахборотдан 
фойдаланувчилар эьтиборидаги масала ҳисобланади. 
Ташқи ахборотдан фойдаланувчилар корхонанинг фойдалилик даражасига, ўз 
активларини мақсадли бошқаришнинг шартларини белгилашга ҳам жиддий аҳамият 
беришади. Масалан, корхона мулкида ҳиссали қатнашувчилар аксия эгалари келишувига 
ёки хусусий капиталдаги улушига қараб тақсимланадиган ҳисоб фойдасининг ҳолатига 
корхона ихтиёрида қоладиган соф фойда билан қизиқсалар, инвестиция ҳомийлари эса 
корхона фаолиятининг барқарорлиги ва ўсиш даражаларига кўпроқ қизиқадилар. 
Бугунги кунда корхона соф фойдасининг ўзгаришига таьсир этувчи омилларни қуйидаги 
гуруҳларга ажратиш мумкин: 
• маҳсулот, иш ва хизматларни сотиш ҳажмининг ўзгариши; 
• маҳсулот, иш ва хизматлар баҳосининг ўзгариши; 
• маҳсулот, иш ва хизматлар ишлаб чиқариш харажатларининг ўзгариши; 
• давр харажатларининг ўзгариши; 
• молиявий фаолиятдан олинадиган фойда ва зарарларнинг ўзгариши; 
• фавқулодда фойда ва зарарлар ўзгариши; 
• фойдадан олинадиган солиқлар ва солиқли тўловларнинг ўзгариши ва ҳакозолар. 
Таҳлил этишда ҳар бир омилнинг соф фойда ўзгаришидаги мутлоқ қийматлари 
аниқланади. Уларнинг ўзгаришларига баҳо бериш орқали корхонада фойдани ўстириш 
юзасидан ички имкониятларнинг мавжудлиги ўрганилади. 
57-жадвал