|
- “bir oyna” tamoyili bўyicha yuridik shaxslarning kўchmas mulkka bўlgan egalik huқuқlarini rўyxatga olish;
- tadbirkorlik subhektlarining dahvo arizalari va iltimosnomalarini xўjalik sudlariga berish shular jumlasidandir.
Tijorat banklariga, tўlovlarni elektron shaklda amalga oshiruvchi kichik tadbirkorlik subhektlarining hisobvaraқlariga xizmat kўrsatganlik uchun undiriladigan tўlov miқdorini kamida 20 foizga kamaytirish tavsiya etildi.
SHuningdek, 2013 yil 1 yanvardan boshlab, umumbelgilangan soliқlarni tўlovchi mikrofirma va kichik korxonalarni (aktsizosti tovarlar ishlab chiқaruvchi va foydali қazilmalar қazib oluvchi yer қahridan foydalanganlik uchun soliқ tўlovchilardan tashқari) davlat maқsadli jamg’armalariga majburiy ajratmalar tўlovchilari toifasidan chiқarilishi belgilandi.
Xulosa shuki, bozor munosabatlarining rivojlanishi qonun yo’li bilan kafolatlanadi, turli mulk shakllarining daxlsizligi ta’minlanadi, mono’oliyalarga yo’l berilmaydi va erkin raqobatga sharoit yaratiladi.
Iqtisodiyotni bilvosita tartibga solishda iqtisodiy dastak va vositalarga ustunlik beriladi. U davlatning ‘ul-kredit va byudjet siyosatida o’z ifodasini to’adi.
‘ul-kredit siyosatining asosiy vositalari quyidagilardan iborat bo’ladi:
hisob stavkasini tartibga solish;
moliya-kredit muassasalalarining Markaziy bankdagi zahiralari minimal hajmini o’rnatish va o’zgartirish;
davlat muassasalarining qimmatli qog’ozlar bozoridagi o’erastiyalari (davlat majburiyatlarini chiqarish, ularni sotish va to’lash).
Davlat bu dastaklar yordamida moliya bozorida talab va taklif nisbatini kutilgan yo’nalishda o’zgartirishga harakat qiladi. Jumladan, ssudaga beriladigan ‘ul miqdorini o’zgartirish uchun foiz stavkasi vositasidan foydalanadi. Davlat kreditga bo’lgan talab va taklifni markaziy bank orqali quyidagi yo’llar bilan o’zgartiradi.
Birinchidan, davlat markaziy bank ehtiyojlari orqali banklar mablag’larining qarzga beriladigan va zahirada turadigan qismlari ulushini o’zgartiradi. Natijada qarzga beriladigan ‘ul miqdori o’zgaradi, ya’ni uning taklifi oshsa, foiz kamayadi, aksincha u kamaysa, foiz oshadi. Foizning kamayishi kredit olishga intilishni kuchaytiradi va bu investistiya faolligi orqali iqtisodiy o’sishni rag’batlantiradi.
Ikkinchidan, Markaziy bank boshqa banklarga ‘ast foiz stavkasida qarz berib, ularning kreditlash ishida faol qatnashib, iqtisodiy o’sishiga ta’sir qilishini ta’minlaydi.
Uchinchidan, davlat markaziy bank orqali xazina majburiyatlarini tarqatadi, o’z obligastiyalarini sotadi yoki qimmatli qog’ozlarini sotib oladi. Natijada taklif etilgan ‘ul miqdori o’zgarib, bu foizga ta’sir etadi. Davlatning ‘ulga bo’lgan talab va taklifini o’zgartirish borasidagi siyosati monetar siyosat deb yuritiladi.
Davlat byudjet siyosati uning daromadlar va harajatlar qismini o’zgartirishga qaratiladi. Davlat xarajatlarini qo’lash uchun moliyaviy mablag’larni jalb qilishning eng asosiy dastagi soliqlar hisoblanadi. Ulardan xo’jalik sub’eklari faoliyatiga va ijtimoiy barqarorlikga ta’sir ko’rsatishda xam keng foydalaniladi.
Soliqlar yordamida davlat tomonidan tartibga solish tanlangan soliq tizimiga, soliq stavkasi darajasiga hamda soliq turlari va soliq to’lashda berilgan imtiyozlarga bog’liq bo’ladi.
Davlat iqtisodiyotni tartibga solish vositasi sifatida byudjet xarajatlaridan ham foydalanadi.
Bunga birinchi navbatda, davlat kreditlari, subsidiyalari va kafolatlari, hamda xususiy sektordan tovarlarni sotib olishga qilinadigan sarflar misol bo’ladi.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishda asosiy ka’italga hisoblanadigan jadallashgan amortizastiya ajratmalari alohida rol o’ynaydi. U hozirgi sharoitda jamg’arish va iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlarni rag’batlantirishning asosiy vositasi hamda iqtisodiy stikli va bandlikka ta’sir ko’rsatuvchi muhim dastak hisoblanadi.
Iqtisodiyotni tartibga solishda davlat ka’ital qo’yilmalari muhim rol o’ynaydi. Jumladan, bozor kon’yunkturasi yomonlashgan, turg’unlik yoki inqiroz sharoitida xususiy ka’ital qo’yilmalar qisqaradi, davlat investistiyalari esa odatda o’sadi. Shu orqali davlat ishlab chiqarishda tanazzul va ishsizlikning o’sishiga qarshi turishga harakat qiladi.
Davlat ka’ital qiymatlari iqtisodiyot tarkibiy tuzilishidagi o’zgarishlarda ham sezilarli o’ringa ega bo’ladi, masalan, davlat xususiy ka’italining oqib kelishi etarli bo’lmagan mintaqalar, tarmoqlar yoki faoliyat sohalarida yangi ob’ektlar qurish va eskilarini qayta qurollantirish orqali iqtisodiyot tarkibiy tuzilishiga ta’sir ko’rsatadi. Bulardan tashqari davlat ka’ital qo’yilmalari ilmiy-tadqiqot ishlarida, kadrlar tayyorlashda, tashqi savdo va chetga ka’ital chiqarishda ham katta rol o’ynaydi.
Shuningdek, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish bir qator shakllarini ham ajratib ko’rsatish mumkin:
davlat iqtisodiy dasturlarining ishlab chiqilishi;
ilmiy tadqiqotlar va ilmiy-tadqiqot konstruktorlik ishlanmalari, ixtirolarni davlat tomonidan rag’batlantirish hamda iqtisodiyotdagi ijobiy tarkibiy siljishlarni ta’minlash;
investistiya jarayoni va iqtisodiy o’sishni davlat tomonidan tartibga solish;
ishchi kuchi bozorga davlat tomonidan ta’sir ko’rsatish;
qishloq xo’jaligini davlat tomonidan tartibga solish va boshqalar.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning oliy shakli davlat iqtisodiy dasturlari hisoblanadi. Uning vazifasi tartibga solishning barcha usuli va vositalaridan kom’leks foydalanishdan iborat.
Iqtisodiy dasturlar o’rta muddatli, favquloddagi va maqsadli bo’lishi mumkin. O’rta muddatli umumiqtisodiy dasturlar odatda besh yilga tuziladi. Favquloddagi dasturlar tig’iz vaziyatlarda, masalan, inqiroz, ommaviy ishsizlik va kuchli inflyastiya sharoitlarida ishlab chiqilib, qisqa muddatli xususiyatga ega bo’ladi. Bunday maqsadli dasturlarning ob’ekti tarmoqlar, mintaqalar, ijtimoiy sohalar va ilmiy tadqiqotlarning har xil yo’nalishlari bo’lishi mumkin.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tashqi iqtisodiy usullar yordamida ham amalga oshiriladi. Bunda maxsus vosita va dastaklar orqali mamlakatning tashqi dunyo bilan amalga oshiriladigan xo’jalik aloqalariga bevosita ta’sir ko’rsatiladi.
Tovarlar, xizmatlar, ka’ital va fan-texnika yutuqlari eks’ortini rag’batlantirish tadbirlari, eks’ortni kreditlash, chet ellardan investistiyalar va eks’ort kreditlarini kafolatlash, tashqi iqtisodiy aloqalarga cheklashlar kiritish yoki bekor qilish, tashqi savdoda boj to’lovlarini o’zgartirish, mamlakat iqtisodiyotiga chet el ka’italini jalb qilish yoki cheklash bo’yicha tadbirlar, mamlakatga chetdan ishchi kuchini jalb qilish, xalqaro iqtisodiy tashkilotlarda va davlatlararo uyushmalarda qatnashish mamlakatlarning tashqi iqtisodiy aloqalarini tartibga solishning asosiy vositalaridir.
Shunday qilib, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning qarab chiqilgan barcha ichki va tashqi iqtisodiy usullari (vosita va dastaklari) birgalikda milliy iqtisodiyotdagi takror ishlab chiqarish jarayoniga va mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalariga o’z ta’sirini ko’rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
