Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

Im’ort eks’ortdan farq qilib chet ellik mijozlardan tovarlar (xizmatlar) sotib olib, ularni mamlakatga keltirishni bildiradi. Bunda mamlakat ichida ishlab chiqarish xarajatlari tashqaridan sotib olingan chog’dagi xarajatlaridan yuqori bo’lgan mahsulotlar im’ort qilinadi. Tashqi savdo samaradorligini hisoblashda mazkur mamlakat tomonidan im’ort qilish hisobiga muayyan tovarlarga bo’lgan o’z ehtiyojining tezlik bilan qondirilishi hamda bunday tovarlarni mamlakat ichida ishlab chiqarilgan chog’da sarflanishi lozim bo’lgan resurslarning tejalishi natijasida olinuvchi iqtisodiy naf e’tiborga olinadi.

Mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalardagi ishtirokini ifodalovchi bir qator ko’rsatkichlar ham mavjud. Masalan, tarmoq ishlab chiqarishining xalqaro ixtisoslashuvi darajasi ko’rsatkichlari sifatida taqqoslama eks’ort ixtisoslashuvi koeffistienti (TEIK) hamda tarmoq ishlab chiqarishidagi eks’ort bo’yicha kvotadan foydalanish mumkin. TEIK quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

,

bu erda:

E_o – mamlakat eks’ortida tovar (tarmoq tovarlari yig’indisi)ning solishtirma salmog’i;

E_m – jahon eks’ortidagi shu turdagi tovarlarning solishtirma salmog’i.

Agar nisbat birdan katta bo’lsa, bu tarmoq yoki tovarni xalqaro jihatdan ixtisoslashgan tarmoq yoki tovarlarga kiritish mumkin va aksincha.

Eks’ort bo’yicha kvota milliy sanoatning tashqi bozor uchun ochiqlik darajasini ifodalaydi:

,

bu erda: E – eks’ort qiymati.

Eks’ort buyicha kvotaning ko’’ayishi ham mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotidagi ishtirokining, ham mahsulot raqobatbardoshligining o’sib borishidan darak beradi.

Mamlakatdagi aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi eks’ort hajmi uning iqtisodiyotining «ochiqligi» darajasini ifodalaydi. Eks’ort salohiyati (eks’ort imkoniyatlari) – bu mazkur mamlakat tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotning o’z iqtisodiyoti manfaatlariga ‘utur etkazmagan holda jahon bozorida sotishi mumkin bo’lgan qismi.

Tovarlar eks’orti va im’orti summasi tashqi savdo aylanmasi yoki tashqi tovar aylanmasini tashkil etadi. Qandaydir mamlakat ishlab chiqaruvchi mamlakatdan tovarni o’z iste’moli uchun emas, balki uchinchi mamlakatga qayta sotish uchun olgan taqdirda reeks’ort ro’y beradi. Reeks’ort bilan reim’ort uzviy bog’liq. Reim’ort iste’molchi mamlakatdan reeks’ort tovarni sotib olishni bildiradi.

Eks’ort va im’ortning harakatida ham multi’likastiya samarasi mavjud bo’lib, bu omilni hisobga olish o’ta muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada taniqli iqtisodchi olimlardan J.Keyns, R.Kan, F.Maxlu’, ‘.Samuelson va boshqalar tashqi savdo multi’likatori to’g’risidagi nazariy asoslarni yaratishda katta hissa qo’shdilar.