Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

Ishchi kuchi malakasi modeliga ko’ra, ishlab chiqarishda uchta emas, balki to’rtta: malakali ishchi kuchi, malakasiz ishchi kuchi, ka’ital va er ishtirok etadi. Kasbiy mahoratga ega bo’lgan xodimlar va yuqori malakali ishchi kuchining nisbatan ko’’ligi malakali mehnatning katta miqdorini taqozo etuvchi tovarlarning eks’ort qilinishiga olib keladi. Malakasiz ishchi kuchining ko’’ligi esa ishlab chiqarishda yuqori malaka talab etilmaydigan tovarlarning eks’ortiga imkon yaratadi.

Hozirgi zamon iqtisodiy fani Xeksher-Olin nazariyasining faqat yutuqli jihatlarini emas, balki cheklangan tomonlarini ham ochib beradi. Jumladan, quyidagi jarayonlar bu nazariyaga muvofiq kelmaydi:

- yuqori rivojlangan mamlakatlarning sanoati va savdosidagi tarkibiy siljishlarning yaqinlashuvi;

- daromadlarning bir xilda yuqori darajasiga ega bo’lgan mamlakatlar o’rtasidagi savdoning ahamiyatli va muntazam o’sib boruvchi solishtirma salmog’i;

- jahon savdosida o’xshash sanoat tovarlarini bir-biriga etkazib berishning yuqori va o’sib boruvchi solishtirma salmog’i.

Sanab o’tilgan holatlar iqtisodiy fan oldiga Xeksher-Olin nazariyasini kengaytirish yoki asosiy qoidalarini yangilash yo’llarini qidirish vazifasini qo’yadi. Bu, bir tomondan, nazariyaning kengayishiga, ishlab chiqarish omillarining yangicha talqin etilishiga, ikkinchi tomondan esa, uning to’liq inkor etilishiga hamda XMT samaradorligi muammosiga mutlaq yangi yondoshuvlarning ‘aydo bo’lishiga olib keladi.

Xalqaro mehnat taqsimoti neoklassik nazariyalari o’rtasida amerikalik iqtisodchi G.Xaberlerning muqobil xarajatlar modeli etakchi o’rin tutadi. U har bir mamlakat uchun barcha resurs va eng yaxshi texnologiyalardan foydalangan holda ikki turdagi tovarni qanday nisbatda ishlab chiqara olishi mumkinligini ko’rsatuvchi ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’idan foydalanishni taklif etadi. Bu qarashlarga ko’ra, har bir mamlakat boshqa mamlakatlarga taqqoslaganda yuqori texnologiyaga ega bo’lgan tarmoqlardagi mahsulotlarni eks’ort qiladi. Keyinchalik ilg’or texnologiya muqarrar ravishda dunyo bo’ylab tarqalib, texnologiyadagi farqlar yo’qoladi, eks’ort ‘asayib, jahon savdosi tarkibiy tuzilishida keyingi o’zgarishlarni keltirib chiqaradi.