Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

5–chizma. O’rtacha xarajatlarning egri chiziqlari.
Chizmadan ko’rinadiki, dastlabki ‘aytda o’rtacha xarajatlar yuqori darajada bo’ladi. Bu holat mahsulot hajmi Q ning ‘ast darajasida doimiy xarajatlar miqdori juda katta bo’ladi. Mahsulot hajmi o’sib borishi bilan uning birligiga to’g’ri keluvchi doimiy xarajatlar miqdori ‘asayib boradi. Doimiy xarajatlar mahsulot miqdorining katta hajmiga to’g’ri kelganda, o’rtacha xarajatlarga ahamiyatli ta’sir ko’rsata olmaydi. Endi o’zgaruvchi xarajatlar katta ahamiyat kasb eta boshlaydi. Natijada o’rtacha xarajatlar o’sa boshlaydi. Ishlab chiqarish hajmining ma’lum miqdordan keyingi o’sishi bilan samaraning ‘asayishi ro’y bera boshlaydi.

Eng yuqori darajada foyda olishga erishish uchun tovar ishlab chiqarishning zarur miqdorini aniqlash zarur. Bunda iqtisodiy tahlil vositasi bo’lib so’nggi qo’shilgan xarajat tushunchasi xizmat qiladi. Avvalo so’nggi qo’shilgan xarajat deb, mahsulotning navbatdagi birligini ishlab chiqarish bilan bog’liq qo’shimcha xarajatlarga aytiladi:

;

bu erda: MS – so’nggi qo’shilgan xarajat;

∆TS – umumiy xarajatlarning o’zgarishi;

∆Q - mahsulot miqdorining o’zgarishi.

Qo’shilgan xarajatlarni har bir navbatdagi qo’shilgan mahsulot birligi uchun aniqlash mumkin. Tovar yoki xizmatlarning qo’shilgan birligini ishlab chiqarishga to’g’ri keladigan xarajatlar o’rtacha qo’shilgan xarajatlar deyiladi.