Ўзбекистон республикаси олий

МОДУЛ ТАЪЛИМИ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Режа:

1. 
   Модул таълимининг моҳияти.
   
2. 
   Модул таълимига ўтиш босқичлари.
   

Таянч тушунчалар: модул, бўлак, таркибий элемент, модул таълими, модул таълими технологиялари.

1. 
   Модул таълимининг моҳияти. Шахсга йўналтирилган таълим турлари орасида муҳим ўрин тутиб тобора оммалашиб бораѐтган таълим – модул таълими ѐки модулли ўқитиш саналади.
   

Моҳиятига кўра модул модул таълими ҳамда уни ташкил этишда қўлланиладиган технологияларининг асосини ташкил этади. Дидактик имкониятига кўра ўзлаштирилиши зарур бўлган манба, ўқув материалини мантиқан тугалланган бўлакларга ажратиб ўрганиш имкониятига эга. Бошқача айтганда модул модул таълимининг асосий воситаси, тугалланган ахборот блоки сифатида талқин этилади.

ЮНЕСКОнинг 1982 йилда ташкил этилган анжуманида эълон қилинган маърузада “модул” тушунчаси “Ўқув материалини у билан тезкор индивидуал танишиш ва кетма-кет ўрганиш асосида якка тартибдаги ва гуруҳ машғулотларида бир ѐки бир неча малакани ўзлаштириш учун мўлжалланган алоҳида ўргатувчи тўплам (пакет)” деб шарҳланган.
Модул негизида тегишли фаннинг муайян қисми – бўлими (одатда 10-12 соатли), нисбатан катта ҳажмга эга мавзуси (кўп ҳолатларда 5-8 соат ҳажмдаги маъруза, семинар, амалий ва лаборатория машғулотлари ҳамда мустақил таълим учун мўлжалланган материалнинг моҳиятини ѐритувчи ўзаро боғлиқ
тушунча, элементлар тўплами акс этади. Одатда модул кўринишидаги бўлаклар кичик модул, бирламчи модул, модуллар тўплами, модуллар даражаси ва модулларнинг мажмуавий тузилмаси тарзида қўлланилади.
Ўқув манбаи, ўқув материалининг ҳажми, ахборотларни қамраб олиш кўламига кўра модуллар кичик, ўртача ва йирик бўлакларга ажратилади. Мисол учун, олий таълим муассасалари педагогларини қайта тайѐрлаш ва уларнинг малакасини ошириш курслари учун мўлжалланган “Креатив педагогика асослари” ўқув модули бир неча модуллар тўпламидан иборат бўлиб, мавжуд модуллар ўзи томонидан қамраб олинган ўқув материали, мавзуси негизига кирадиган ўқув ахборотларининг ҳажми, кўламига кўра кичик, ўрта ва катта модул тарзда акс этади. Одатда ўқув модули таркибига кирувчи модуллар бир-бири билан ўзаро мутаносиб (пропорционал) бўлмайди. Яъни, бир ўқув модули таркибида бир неча кичик, ўрта ва катта модуллар мавжуд бўлади.

Таълимнинг модул тизими ҳақида биринчи марта Токио шаҳрида 1972 йилда ташкил этилган ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон Конференциясида сўз юритилган.

Шахсга йўналтирилган таълимнинг бу тури таълим жараѐнини илмий ва методик жиҳатдан тартибли, изчил, узлуксиз ва мақсадга мувофиқ ташкил этилишини таъминлашга хизмат қилади.

Айни вақтда республика таълим муассасаларида ҳар бир ўқув модули (фани)дан ўқув материалларини модулларга ажратиш улар бўйича яратилган Давлат таълим стандартлари (ДТС)нинг

таркибий бўлакларига мос келадиган блокларга мувофиқ амалга оширилмоқда.
Модул таълими замонавий таълимнинг истиқболли тури саналади. У ўқув материалини кодлаштиришга асосланади. Ўқув материалини кодлаштиришда матнга асосланган ахборот (маълумот)лар имкон қадар муайян шаклга киритилади. Яъни, ўқув ахборотларининг моҳияти сурат, графика, тасвир, жадвал, диаграмма, схема, модел, турли рамзлар, шартли (математик, физик, геометрик ва б.) белгилар ѐрдамида кодлаштирилади. Кодлаштириш ўз-ўзидан ўқув материалининг ҳажм жиҳатидан зичланишини таъминлайди.
Бинобарин, у инсон бош миясининг физиологик имконият- ларига таянилган ҳолда асосланган. Яъни, модул таълими инсон бош мияси тўқималарининг модулли тузилиши нуқтаи назардан асосланган.
Инсон бош мияси тўқимаси, қарийб 15 млрд. нейрон (асаб ҳужайралари)дан, бошқача айтганда, шартли модуллардан иборат. Кўп сонли асаб ҳужайралари бир-бирлари билан ўзаро тўқнашади. Одатда биргина ҳужайра ва унинг ўсимтаси бошқа ҳужайра, унинг ўсимтаси билан 6 минг марта ўзаро тўқнашади. Демак, бош мия ҳужайралари тўқимасидаги тўқнашувлар сони 15000000000x6000 миқдорни ташкил этади. Ўқув модули эса таълим жараѐнининг алоҳида битта ҳужайраси сифатида эътироф этилади. Унга кўра ҳар бир ҳужайра муайян вақтда ўзига хос яхлитликни, тизимни ташкил этувчи алоҳида элементлардан иборат умумий ўқув ахборотини ташкил этади. Физиологик имкониятарига кўра инсон миясидаги ҳужайралар тўқималарининг модулли тузилмаси ахборотларни квант (айрим бўлаклар, қисмлар) тарзида самарали қабул қилади.

Модул таълими ўқитишда қуйидаги имкониятларни яратади:

Ушбу турдаги таълимни ташкил этишда таълим дастурларини қайта кўриб чиқиш талаб этилади. Дастурлар ўқув ахборотларини ихчамлаштириш, ўзаро мос мавзуларни яхлитлаштириш, назарий билимларни ѐритувчи маълумотлар базасининг имкон қадар асосий, энг муҳим ва зарур маълумотлардан таркиб топишига эришиш имкониятини яратиб бера олиши зарур. Модул таълими учун мўлжалланган дастурлар қуйидаги таркибий тузилмага эга:

1. 
   Турли шаклларда тақдим этилган ахборотлар банки.
   
2. 
   Таълим олувчилар учун услубий кўрсатмалар
   

Модул таълимининг самарадорлиги қуйидаги омилларга боғлиқ:

Модул таълимига хос хусусиятларидан бири – таълим жараѐнини жадаллаштириш ҳисобланади. Таълим жараѐнини жадаллаштириш: 1) модул таълими тамойилларига мувофиқ ўқув ахборотини “зичлаштириш”; 2) таълим давриа “зичлаштириш” йўли билан ўқув жадвалини мувофиқлаштириш.

Ўқув жараѐнини ташкил этишда машғулотларни ҳафталик модулли режалаштириш ва талабалар билимини рейтинг тизими асосида баҳолаш самарали ҳисобланади. Унга кўра битта ўқув модули (2-3 та маъруза, тегишли равишда семинар, амалий ва лаборатория машғулотлари) бир ҳафтага режалаштирилиб, талабалар билимини тестлар, синов топшириқлари ѐрдамида баҳолаш билан тугалланиши зарур.

Модул таълими муайян тамойилларга асосланади. Улар (10-расм):

2. 
   расм. Модул таълимининг устувор тамойиллари
   

Қуйида модул таълимига хос устувор тамойилларнинг моҳияти ѐритилади.

1.