хаётнинг пайдо бўлиши учун бошланган асос бўлиб колмасдан, шу
билан бирга ер ости
ёкилғилари, шамол, сув энергияларининг манбаи ҳам хисобланади.
Қуёш ўзи нима? У қандай қилиб узлуксиз ва кўп миқдорда нурланиш энергиясини чикариб
туради? – деган саволларга қуйидаги жавобни айтиш мумкин.
- Қуёш узоқ юлдузлар ўртасидаги туманлик, яъни газ ва жуда майда чанг заррачаларининг
маълум шароитда ва узоқ йиллар давомида тўпланиши натижасида юзага келган деб қаралади. Бу
тўпланиш фанда «Бош тўпланиш» деб аталади. «Бош тўпланиш» ўз ҳаракати йўлидаги учраган газ
ва майда чанг заррачаларини ўзига тортиб, массасини борган сари орттириб боради. «Бош
тўпланиш»нинг марказига тортилувчи чанг заррачалари катта тезликда ҳаракат қилиб, йўлида
учраган бошқа заррачалар билан тўқнашиб катта иссиқлик ҳосил қилади. Марказдаги масса
ортиши билан босим ҳам ошиб боради.
«Бош тўпланиш» ичидаги кисилиш ва чўғланиш, марказдаги тўпланган туманлиикни
зичлаштиради. Натижада марказдаги майда чанг заррачалар молекулалари, атомлари парчаланади.
Атомлар емрилади. Бу вактда «Бош тупланиш» туманлиги ярқироқ юлдузга, яъни қуёшга
айланади.
Қуёшдан келадиган мураккаб ок нурлар оптик призма ёрдами
билан оддий рангли
нурларга ажратишга асосланган спектрал анализ усулида текширилади. Қуёш нурининг спектрал
анализи, қуёш водоротга жуда бой эканлигини кўрсатади. Шунга кўра қуёш энергиясининг асоси
водород атомининг ядро реакцияси энергияси ҳисобига тўғри келади, дейиш мумкин. Ҳозиргача
Қуёшда ёнишга сарф булган водород, Қуёшдаги водоротнинг ярмини ташкил килади,
деб фараз
қилсак, Қуёшимизнинг ёши 5 миллиард йилга тўғри келади. Олимлар Қуёшнинг хозирги ҳолатини
олдинги ҳолатига нисбатан анча тинчланган деб қарайдилар. Қуёшни бошқа юлдузларга
солиштириб қараганда уни ўрта ёшдаги юлдуз дейиш мумкин.
Юқорида айтилганларга кўра, Қуёшнинг яшаш даври 10-15 миллиард йилдан кам
булмаслиги керак. Спектрал анализ Қуёшнинг ташқи сиртидаги температурани 6000
о
С
эканлигини кўрсатади. Унинг марказида эса температура 20 миллион градусга етади.
Қуёшнинг узоқ йиллардан бери шундай катта температурали
нурланиш энергиясини
узлуксиз чиқариб туриш сабабини ундаги водорот атомларининг термо–ядро реакцияси юзага
келтирган деб белгиладилар.
Куёш марказида термоядро реакциялари боради. Водорот углерод билан реакцияга кириб
азот ва гамма квант хосил килади.
13
7
1
1
12
6
N
H
C
(1)
тез вактда азот огир углеродга айланади битта протон позитрон ва нейтронга айланади
e
C
N
13
6
13
7
(2)
Огир углерод изотопи реакция натижасида водорот билан реакцияга кириб
13
7
1
1
12
6
N
H
C
(3) хосил килади
азот уз навбатида битта протон ютиб
15
8
1
1
14
7
O
H
N
(4)
уз навбатида енгил
кислород изотопи
e
N
O
15
7
15
8
(5)
Огир озот уз навбатида водорот билан реакция натижасида
4
2
12
6
1
1
15
7
He
C
H
N
(6) хосил булади
1кг гелий ажратган энергия 1500 тонна тошкумир ёнгандаги
энергия микдорига тенг
булади.
Куёш фазога хар секундда 4 10
26
ж энергия таркатади.
Куёш катталиклари тугрисида маълумот:
h
= 149,6 млн.км
М
куёш
= 2,25 10
30
кг
зич
= 1,41 т/м
3
Д
диаметри
= 1,4 млн. км
Do'stlaringiz bilan baham: