Ўзбекистон Республикаси олий

Назорат топшириқлари. Блум таксономияси. 
1. Қуёш сув чучитгичини ва қуёш қуритгичини тузилиши ва ишлаш принципини тушинтириб 
беринг. 
2. Қуёш сув иситгичини ва қуритгичини ф.и.к. ҳисоблаб кўрсатинг. 
3. Қуёш қурилмаларида рўй бераётган иссиқлик баланс тенгламаларини ёзиб кўрсатинг. 

---

4. Қуёш қурилмаларини қўлланилиш соҳаларини айтиб беринг. 
Асосий саволни ўзлаштириш учун мустакил ишлар 
[1] Умаров Г. Исползование НПСУ. Из-во Фан, 1976.
[2] Хайриддинов Б. Ва бошӄалар. Куёш мева куритгич-иссикхоналари. Т. 1992 й. 
3-асосий савол: Қуёш парник ва иссиқхоналари.
Асосий саволнинг мақсади: 
Қуёш парник ва иссиқхоналарининг тузилиши ва ишлаш принципи билан танишиш. 
Идентив укув мақсадлари: Бу «иссиқ яшикдаги» сингари теплицани ёпишда ишлатилган 
ойнанинг оптик хоссаларига боғлиқдир. Иссиқхона ичидаги ҳаво температурасининг ўзгаришини 
ўрганиш учун бир нишабли тупроқ аккумуляторли (иссиқликни тупроқ ёрдамида тўплайдиган) 
иссиқхонанинг тузилишини ўрганайлик.
4- расм. Бир нишабли қуёш иссиқхонасининг тузилиш схемаси. 
Тажрибалар шуни кўрсатадики, иссиқхонада ҳаво. Бунда ҳавонинг температураси 10 –12 
0
С 
дан паст бўлмаслиги керак. Шундай температура шароитини вужудга келтириш мақсадида теплица 
ичига қуёш радиацияси максимал тушиши учун асосий ойнали сиртни горизонтга 52
0
бурчак остида 
температурасининг сутка давомида ўзгариши ҳам иссиқхона ташқарисидаги ҳаво температурасининг 
ўзгаришига ўхшаш бўлади; бошқача айтганда иссиқхона ичидаги ҳавонинг температураси ҳам сутка 
давомида ўзгариб туради. Иситиладиган иссиқхоналарда ҳавонинг температурасини узгартирмасдан 
сақлаш мумкин. 
Ўзбекистонда қуёш иссиқхоналари 1930 йиллардан қурила бошланди. 1931 йил В.Б. 
Вейнберг лойиҳаси бўйича Тошкент яқинида фойдали юзи 1041 м
2
бўлган бир нишабли иссиқхона 
қурилган. Шунингдек, 1931 –1932 йилларда Самарқандда гидро–метеорология илмий–текшириш 
институти ходимлари томонидан иккита қуёш иссиқхонаси қурилган эди.
Қуёш иссиқхоналари қуриш, уларнинг ичидаги ҳаво температурасининг ўзгаришини ва 
иссиқлик режимларини ўрганиш бўйича илмий–тадқиқот ишлари Қарши Давлат университетида 
техника фанлари кандидати, доцент Т.С. Содиқов раҳбарлигида олиб борилмоқда. Қарши ДУ да 
қурилган бир нишабли иссиқхоналардан бирининг ўлчами –6х12,5 м
2
= 75 м
2
га тенг. Т.С. 
Содиқовнинг илмий кузатишлари бўйича Қарши шаҳрида қиш вақтида ҳавонинг температураси 
кейинги 15 йил давомида –18
0
С дан пасаймаган. Температуранинг бундай пасайиши эса кўпроқ 
январ охирига ва ферал бошларига тўғри келган. Шу вақтда Қарши ДУ худудида қурилган қуёш 
иссиқхонасида ўстирилаётган ўсимлик гуллари чангланаётган давр бўлганқўйилди (бу ойналар 
қуёшнинг горизонтдан баландлиги паст бўлгани учун шундай қилинди).

---

Майдондан 10-14 кг помидор етказиш мумкинлигини кўрсатди. Бундай иссиқхоналарда 1 га 
фойдали майдонни қуёш энергияси ҳисобига иситиш асосида мавсум давомида 400 т шартли 
ёқилғини тежаш мумкин. Бундай иссиқхоналарда етиштирилган маҳсулотнинг таннархи 
иситиладиган иссиқхоналарда етиштириладиган маҳсулотникига қараганда 1,5 –2 маротаба арзон 
бўлиши кўриниб турибди. Қуёш иссиқхоналарини қуришга сарфланган харажатлар 2-3 йилда 
қопланади. 
Республикамиз шимолий худудларида қиш вақтида ҳаво температурасининг пасайиши 
кўпроқ бўлгани учун бу худудларда қурилган қуёш иссиқхоналарида қўшимча равишда ёқилғи ёки 
электр энергияси билан иситиладиган системалар ҳам бўлиши керак. 
Қуёш парникларнинг ўлчамлари иссиқхоналарникига қараганда кичикроқ бўлади. Улардан 
кўзда тутиладиган асосий мақсад сабзавот экинлари кўчатларини етиштиришдир. Ҳозирги вақтда 
қуёш парникларини ёпишда асосан полимер плёнкалар кенг миқиёсда қўлланилмоқда. Қуёш 
парниклари турлича типларга бўлинади. Қарши ДУ да синаб кўрилган турли типдаги қуёш 
парниклари орасида ёйсимон парникка қисқача изоҳ берайлик. Бундай парникларга диаметри 6-10 
мм бўлган сим, тахта, полимер плёнкалар ишлатилади. Қалинлиги 5 см (эни 10 см) узунлиги бўйича 
икки қатор қилиб чуқурчалар ўйилади. Сўнгра симни икки хил радиусли қилиб бир текисда эгилади. 
Далтлаб кичик радиусли эгилган симлар тахтадаги чуқурчаларга жойлаштирилиб, унинг устига 
плёнка тортилади. Худди шу тарзда биринчи қават устидан каттароқ радиусли қилиб эгилган симлар 
қўйилади ва устидан иккинчи қават плёнка билан ёпилади. Плёнкалар орасида 5 –6 см ҳаво қатлами 
бўлади. Бу типдаги қуёш парнигининг эни 1; 2; 2,5 м; баландлиги энига мос равишда 0,9; 1; 1,25 
қилиб олинади. Текширишлар январ -апрел ойларида шундай парниклардан 3 марта кўчат олиш 
мумкинлигини, сўнгра даладагига нисбатан 20 –25 кун олдин помидор ҳосили етиштириш 
мумкинлигини кўрсатди.