Ўзбекистон республикаси олий ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

12.2. Фанда башорат ижод шакли сифатида 
Илмий башоратни субъектнинг борлиқ сирларини ва ўрганилаётган 
объектнинг ривожланиш механизмларини ўзлаштириш борасидаги ижодий 
фаоллигининг 
шакли 
сифатида 
кўриб 
чиқмасдан 
илмий 
ижод 
методологижини тадқнқ қилиш мумкин эмас. Эпистемологик ва гаосеологик 
жиҳатлардан башорат тузшшшини илмий билиш шакли сифатида, башорат 
методларининг хусусиятларини ва илмий билишнинг ўсишига уларнинг 
таъсирини фалсафий анализдан ўтказиш эътиборга моликдир. 
Илмий башорат билишнинг ўзига хос шаклидир. Ўтмиш ёки бугунги 
куннинг воқеа-ҳодисалари ҳақидаги маълумотлардан иборат оддий 
билимлардан фарқли ўлароқ, илмий башорат келажақда содир бўлиши ёки 
кашф этилиши мумкин бўлган нарсалар хақидаги ахборотни ифода этади. 
Бинобарин, у эҳтимолий хусусиятга эгадир. Бу билиш объекти ҳали келмаган 
келажакнинг хусусияти билан белгиланади. Кундалик хаёгий тажрибага, 
соғлом фикрга, ҳар хил ходисаларни оддий кузатишга ёки диний эътиқодга 
асосяанган диний башоратлар ва эмпирик фаразлардан фарқли ўлароқ, илмий 
башорат табиат ва жамият ҳақидаги илмий билимни объектив, теран ва ҳар 
томонлама анализдан ўтказишга асосланади. 
Илмий башорат бугунги кундан келажакка, маълумдан номаълумга 
йўналтирилган бўлиб, бу гносеологик ноаниқликни вужудга келтиради, 
бинобарин, илмий ижод жараёнида илмий билиш ва прогноз қилиш амалга 
ошириладиган тизимларнинг ривожланиш йўллари принстипиал хилма хил 
бўлишини назарда тутади. Шунинг учун ҳам башорат илмий билишда 
келажакни мутлақо аниқ билишни даъво қилмайди. Ҳодисаларнинг 
жўшқинлиги, ўзгарувчанлиги, ривожланишнинг йўналиши ва суръатларини у 

---

133 
ёки бу томонга оғдирувчи флуктуацияларнинг мавжудлиги илмий башорат 
айтилган муддтитдан олдин ёки кейин содир бўлиши, ё умуман содир 
бўлмаслигига сабаб бўлиши мумкин. 
Илмий билишнинг эврисгик-прогностик функцияси мавжуд илмий 
билимнинг қимматини ва бутун инсоният учун аҳамиятини оширади, зотан, 
илмий башоратнинг рўёбга чикариш, уни потенстиал имкониятдан долзарб 
воқеликка 
айлантириш 
инсон 
ақл-заковати 
ижодий 
фаолияти 
имкониятларининг чексизлиги ва битмас-туганмаслигига бўлган инсоннинг 
ишончини мустаҳкамлайди.