Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги

2.5-жадвал
Жамғариш нормаси жадвали
(млрд. сўм ҳисобида)

Кўрсаткичлар	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
Жамғариш суммаси	638,1	1039,2	1710,5	2646,4	3611,3	4673,8	6141,3	8052,4	7899,2	9510,3
Миллий даромад	910,9	1280,7	2518,1	3158,2	3714,0	4868,6	6573,1	9047,8	13046,7	13132,4
Жамғариш нормаси фоиз	70,1	81,1	67,9	83,8	97,2	96	93,4	89	60,5	72,4

Жадвалда берилган жамғариш нормасига эътибор берилса, 2004 йилда энг юқори чўққига, яъни 97,2 фоизга етганлигини ва 2008 йилда эса пасайишнинг қуйи нуқтаси 60,5 фоизга тушганлигини кўришимиз мумкин. Аммо 2009 йилга келиб жамғариш нормаси 2008 йилга нисбатан 11,9 фоизга кўпайиб, 72,4 фоизни ташкил этди. Ушбу ҳолатни иқтисодиётда динамик кўрсаткичларни доимо тебраниб туриши билан изоҳлаш мумкин. Қолаверса, пасайишнинг қуйи нуқтасини ҳозирда юз бераётган жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг салбий оқибатлари таъсирида деб кўрсатиш мақсадга мувофиқдир.

Шу ўринда таъкидлаш лозимки, жамғариш нормасининг ҳам ўз чегараси бўлиб, уни ошириш иқтисодий жиҳатдан самарасиз бўлиб чиқиши ва салбий оқибатларга олиб келиши мумкин. Масалан, унинг ҳаддан ташқари ортиши натижасида инвестицион сарфлар самарадорлиги пасайиб кетиши мумкин, чунки капитал маблағлар ҳажми билан қурилиш ташкилотларининг қувватлари, материаллар ва ускуналар етказиб бериш имкониятлари, инфратузилманинг ривожланиши ўртасида номутаносиблик пайдо бўлади. Оқибатда иқтисодий ўсиш пасайиб кетиш тамойилига эга бўлади.
Бундан ташқари жамғармалар миқдори кўрсаткичи мавжудки, ушбу кўрсаткич миқдорини катта бўлиши инвестициялаштиришни ўсишига олиб келади. Шунинг учун бу миқдорни ҳисоблаб чиқиш мақсадга мувофиқ бўлади. Жамғармалар миқдорини аниқлаш учун дунё амалиётида «Жамғармалар меъёри» кўрсаткичи қабул қилинган. Бу кўрсаткич, жорий даромадлар ва харажатлар айирмасининг тасарруфидаги даромадга нисбати каби ҳисоблаб чиқилади. Тасарруфидаги даромад, солиқ тўловлари чиқариб ташланган даромадга тенг. Бу математик тарзда қўйидаги формула билан ифодаланиши мумкин:
(2.4)
Бунда: Мжам – жамғармалар меъёри;
Д- даромад;
Х- харажатлар;
Стўл- солиқ тўловлари.