344
oladi. Insonning ichki tabiati muhit mavqeini egallab, tashqi tabiatga ta‘sir ko‗rsata boshlaydi va
ko‗p hollarda bundan eng avvalo insonning o‗zi ozor chekadi. Tafakkur biologik xususiyatga ega
bo‗lmagani uchun biologik muhitning o‗rnini egallashga, uni asta-sekin siqib chiqarishga harakat
qiladi. Bu harakat ma‘lum nuqtadan o‗tganidan so‗ng esa o‗z ijobiy xususiyatini yo‗qota boradi va
insoniyat uchun salbiy hodisaga aylana boshlaydi. Atom, vodorod, neytron bombalarining kashf
etilishi, yadro kallakli ballistik raketalarning yaratilishi ana Shunday salbiy hodisalardandir. Bundan
tashqari, noosferaning paydo bo‗lishi atmosferani, olamiy okeanni, er osti va er usti suvlarini,
nabototni, hayvonotni, hatto insonni ich-ichidan kimyoviy zaharlanishga olib kelmoqda. Hozirgi
kunda tirik organizmlarning, o‗simliklarning, hayvonlarning ko‗pgina turlari jisman yo‗q bo‗lib
ketish arafasida turibdi. Ayniqsa, joy topolmay, okean bo‗ylab kemalarda suzib yurgan radioaktiv
chiqindilar yoki ularning kimsasiz go‗zal orollarga ko‗mib tashlanishi, kislota yomg‗irlarining
ko‗payib borishi singari hodisalar bag‗oyat xatarli. Afsuski, inson ko‗ra-bila turib, o‗zi o‗tirgan
shoxga bolta urishni to‗xtatmayotir.
Bu muammolarning hal etilishi faqat atrof-muhitni kimyoviy zahardan ekologik
tozalashnigina emas, balki, eng avvalo, global ma‘noda, XXI asr kishisi ongini texnokratiya
zaharidan forig‗lantirishni taqozo etadi. YA‘ni ular insoni-yat oldida endilikda ekologik hodisa
emas, balki tom ma‘nodagi axloqiy muammolar sifatida ko‗ndalang bo‗lib turibdi. Mashhur
avstriyalik etolog olim, Nobel mukofoti laureati Konrad Lorensning: «YOppasiga va tez yoyilib
borayotgan jonli tabiatga begonalashish hodisasi uchun asosan sivilizatsiyamiz kishisidagi estetik
va axloqiy to‗poslik aybdordir», - degan so‗zlari Shu nuqtai nazardan diqqatga sazovordir.
107
YUqorida aytilganlardan chiqadigan xulosa bitta: kelajakda inson o‗zini va o‗z sayyorasini
muqarrar halokatdan qutqaraman desa - XXI asrdan boshlab etosfera davriga o‗tishi kerak;
axloqiylik har birimiz uchun har qadamda bugungi texnikaviy muhit kabi zaruratga aylangandagina
bunga erishish mumkin. Bunda Etika fanining o‗rni nihoyatda beqiyos.
Biologik axloq.
Mazkur hodisa so‗nggi bir necha o‗n yillik ichida sof tabobat muammosidan
axloqiy muammoga aylandi: endilikda, birovning muayyan a‘zosini boshqa bemorga jarrohlik
operatsiyasi yo‗li bilan o‗tkazish orqali kishi hayotini saqlab qolish axloqiy nuqtai nazardan qanday
baholanadi, degan savol kun tartibida dolzarb bo‗lib turibdi.
Biologik axloq deganda, odatda, bizda ham, jahon axloqShunosligida ham asosan tibbiy
axloq, tabobat muammolariga doir axloqiy yondashuvlar tuShuniladi, xolos. Bu unchalik to‗g‗ri
emas. Bizningcha, biologik axloq muammolari ikki yo‗nalishdan iborat: biri - insonlarning kichik
biologik olam sifatidagi katta biologik olamga bo‗lgan munosabatlari bilan bog‗liq «tashqi»,
ikkinchisi - insonlarning «o‗z-o‗ziga va o‗zaro munosabatlaridagi tibbiyot bilan bog‗liq ichki»
axloqiy masalalar.
Biz odatda «ekologik Etika» deganimizda aynan birinchi hodisani nazarda tutamiz. Ikki
biologik olamning munosabatlarini, ya‘ni ekologik axloqiy muammolarni biologik axloq doirasida
o‗rganish maqsadga muvofiqdir.
Hozirgi paytda ekologik axloqning insoniyat uchun naqadar muhimligini hamma biladi,
lekin o‗z bilganidan qolmaydi – muammoning murakkabligi Shunda. Biz yuqorida noosfera,
tafakkur borasidagi mulohazalarimizda ekologik buhroilarning ba‘zi ko‗rinishlariga to‗xtalib o‗tdik.
Biroq, yana undan tashqari so‗nggi paytlarda jahon bo‗ylab sintetik jismlar ishlab chiqarishning
keng yo‗lga qo‗yilganligi, hayvonot va ayniqsa o‗simliklarning gabrid usulida Yangi turlarining
vujudga keltirilishi singari hadislar ham ekologik ahamiyatga ega. Xo‗sh, ular tabiat bilan
silngishib, uyg‗unlashib keta oladimi, tabiat ularni o‗ziniki qila biladimi? Bunga hozir javob topish
qiyin, ehtimol kashfiyotlarimizning oqibatlari, yuqorida aytib o‗tganimiz - muayyan tafakkur bilan
inson orasidagi «masofaning uzoqlashib» borishi natijasida ayon bo‗lar?...
Do'stlaringiz bilan baham: 
