Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti



Download 4,31 Mb.
Pdf ko'rish
bet355/665
Sana02.02.2022
Hajmi4,31 Mb.
#425111
1   ...   351   352   353   354   355   356   357   358   ...   665
Bog'liq
falsafa etika va estetika mantiq (1)

Yangi davrda insonga qiziqish
asosan, ijtimoiy munosabatlardagi ishtiroki bilan bog‗landi. 
Yangi davrda insonga biluvchi sub‘ekt sifatida yondashildi. Masalan, Dekart insonning mohiyati, 
o‗ziga xos xususiyatini uning tafakkuri, fikrlash qobiliyatida ko‗rdi. XVIII asr fransuz materialist 
faylasuflari (Didro, Golbax, Gelvetsiy, Lametri) tabiatShunoslik va mexanika sohasida erishilgan 
hayratomuz yutuqlar ta‘sirida insonning jonini ong bilan, tanasini esa – avtomat, mashina bilan 
tenglashtirib, uni mexanistik talqin qildilar.
Buyuk nemis faylasufi I.Kant (1724-1804) insonni tushunish yo‗lida muhim qadam tashladi. 
U inson betakror mavjudot va u haqda alohida falsafiy mulohaza yuritish mumkin, deb hisoblar edi. 
Ayni vaqtda, u «inson uchun maktab bo‗lib xizmat qiladigan madaniyat sohasidagi barcha 
muvaffaqiyatlarning maqsadi o‗zlashtirilgan bilim va ko‗nikmalarni amalga tatbiq etishdan 
iboratdir. Ammo bu bilimlar tatbiq etilishi mumkin bo‗lgan dunyodagi eng muhim predmet 
insondir, zero u o‗zi uchun pirovard maqsaddir»
1
, deb qayd etadi.
Dunyoning butun rang-barangligi orasida I.Kant tabiatning turli, lekin bir-biri bilan uzviy 
bog‗langan uch darajasi: notirik tabiat, tirik tabiat va inson tabiatini farqladi. Uning fikricha, bu 
darajalarning har birida tabiat o‗z qonunlariga, chunonchi: notirik tabiat – mexanika qonunlariga, 
tirik tabiat – maqsadga muvofiqlikka bo‗ysunadi, inson tabiati esa erkinligi bilan tavsiflanadi. Ayni 
vaqtda u inson tabiatini qolgan ikki tabiatga bog‗lash va ular orqali bilish mumkin emasligini 
ta‘kidlaydi. Inson tabiatini faqat uning erkinlikdan kelib chiqadigan o‗z qonunlariga muvofiq anglab 
etish mumkin. Shunday qilib, I.Kant inson tabiatning undagi boshqa jonli va jonsiz ob‘ektlar kabi 
o‗ziga to‗q ob‘ekti hisoblanishi haqidagi fikrni ilgari surish orqali insonni o‗rganish uchun Yangi 
imkoniyatlar yaratdi va Shu tariqa falsafiy bilimning mustaqil bo‗limi sifatida falsafiy 
antropologiyaning yaratilishiga yo‗l ochdi.
I.Kantdan keyin nemis klassik falsafasida inson asosan madaniyat dunyosini yaratuvchi 
ma‘naviy faoliyat sub‘ekti sifatida, umumiy ideal asos – ruh, aql manbai sifatida tuShunildi. 
L.Feyerbax (1804-1872) bu yondashuvga qarshi chiqdi. O‗sha davrda ob‘ektiv idealizm falsafasida 
hukm surgan tushunchalar («g‗oya», «ruh»)ga zid o‗laroq, u «inson» kategoriyasini ilgari surdi. 
Feyerbax insonga tarixiy ma‘naviy rivojlanish mahsuli sifatida emas, balki avvalo biologik, hissiy-
jismoniy mavjudot sifatida yondashib, undagi tabiiy-biologik asosga murojaat etdi. Unda inson 
Xudo yaratgan banda emas, balki tabiatning bir qismi bo‗lib, fransuz faylasuflari qayd etganidek 
mexanizm emas, balki organizmdir.
Ayni Shu sababli Feyerbax falsafasi «antropologik materializm» degan nom oldi. Uning 
insonga nisbatan yondashuvi Shu bilan tavsiflanadiki, insondagi tabiiylik va ijtimoiylik 
materialistik monizm nuqtai nazaridan tuShuntiriladi. Bu inson bir vaqtning o‗zida notirik va tirik 
tabiatning tadrijiy rivojlanishi mahsuli sanalgan biologik mavjudot sifatida ham, mohiyati ijtimoiy 
munosabatlar bilan belgilanadigan ijtimoiy mavjudot sifatida ham qaralishini anglatadi.
XIX asrdan boshlab Evropa falsafiy tafakkuri F.SHelling, A.SHopengauer, M.SHtirner, 
S.Kerkegor, F.Nitsshe, N.Berdyaev, A.Bergson kabi faylasuflarning sa‘y-harakatlari bilan inson 
mavjudligini individual va tarixiy muayyanlashtirish sari Yuz burdi. Hayot, sezgilar, xohish-iroda, 
irratsionallik tushunchalari maxsus falsafiy tahlil predmetiga aylandi va keyinchalik 
ekzistensializm, intuitivizm va personalizm falsafasida rivojlantirildi.
Xususan, ekzistensializm nuqtai nazaridan ob‘ektiv dunyo – bu avvalo «inson borlig‗i» 
bo‗lib, insondan tashqarida dunyo haqida biron-bir gap aytish mumkin emas. Inson borlig‗i 
to‗g‗risida so‗z yuritish o‗rinli bo‗ladi, chunki inson borliq xususida savollar beradi, uning 
mazmunini tashkil etgan holda uni boshdan kechiradi, anglab etadi.
Inson muammosiga qisqacha tarixiy-falsafiy nazar tashlash XX asr boshiga kelib falsafada 
bilimning Yangi mustaqil sohasi – inson haqidagi ta‘limot, ya‘ni falsafiy antropologiya vujudga 
kelishi uchun barcha shart-sharoitlar yaratilganini ko‗rsatadi.
Insonni o‗rganadigan fan — antropologiya deb yuritiladi. 
1
Кант И. Соч. Т. 6. – М., 1966.– С.351.


245 

Download 4,31 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   351   352   353   354   355   356   357   358   ...   665




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish