Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Baholash sub‘ekti. 
Bahoning shakllanishiga baholash sub‘ekti: individ, ijtimoiy guruh, 
jamiyat, insoniyat ancha kuchli ta‘sir ko‗rsatadi. Avvalo, ehtiyojlarning boyligi, inson ma‘naviy 
hayotining murakkabligi bilan izohlanuvchi baholash asoslarini tanlash sub‘ektivdir. Ma‘lum 
hollarda sub‘ekt shaxsiy (gruppaviy) manfaatni, o‗tkinchi egoistik mayllarni baholashning birdan-
bir asosi sifatida tanlaydi. Bu tasodifiy bir hol emas. Individ ijtimoiy va shaxsiy munosabatlarining 
ko‗p sonliligi va ierarxiyaviyligi uning borliq voqealarini baholashga nisbatan yondashuvlarining 
serqirraligini nafaqat tuShuntirdi, balki buni nazarda tutadi. Ayni vaqtda psixologiya va 
sotsiologiyada mazmun va ahamiyat jihatidan har xil bo‗lgan hodisalarga ayni bir sub‘ekt 
tomonidan berilgan baholarda barqarorlik, o‗zgarmaslik, takroriylik qayd etiladi. SHaxs ijtimoiy-
madaniy va shaxsiy qadriyatlarning ancha batartib tizimiga amal qilgan holda o‗zini yaxlitlik 
sifatida namoyon etadi. Ehtiyojlardan kelib chiquvchi mazkur tizim inson o‗zini qurshagan borliq: 
tabiat dunyosi, ma‘nviy madaniyat va o‗z-o‗zini baholashining teran asosi sifatida amal qiladi. 
Shunga qaramay shaxsning yo‗l tanlashini belgilovchi qadriyat va mo‗ljallari insonning yashash 
sharoitlari va ehtiyojlari kabi o‗zgaruvchandir. Natijada baholashlarda o‗zboshimchalik, 
sub‘ektivizmga yo‗l qo‗yilishi xavfi Yuzaga keladi. 
Baholashga doir mulohazalarda inson madaniyati, uning to‗g‗ri tushunish va his qilish 
qobiliyati namoyon bo‗ladi. O‗zining moddiy ifodasini topgan qadriyatlar barqaror va nisbatan 
o‗zgarmas, shaxs ehtiyojlari va manfaatlari esa o‗zgaruvchan bo‗lib, bundan qadriyatlarni 
muntazam ravishda qayta baholash zaruriyati kelib chiqadi. Mazkur zaruriyat madaniyat 
qadriyatlariga nisbiy yondashuv, ularning ayrimlarini aktuallashtirish va boshqalariga e‘tiborsizlik 
bilan bog‗liq.

---

225 
Maqsadlarni qo‗yish ba‘zan kishibilmas tarzda an‘analar, me‘yorlar va qoidalar bilan 
tartibga solinadi. Ular qadriyatlarni tizimga solish va ierarxiyalashtirishni, qadriyatlar 
«piramidasi»ni yaratishni belgilaydi. Bunda piramida cho‗qqisidan aktual, lekin o‗tkinchi va hatto 
soxta qadriyatlar o‗rin olishi ham mumkin. Masalan, sotsiologlar yoshlarning hayot mo‗ljallarini 
o‗rganish jarayonida ular ko‗pincha o‗zlari aniq tasavvur qilmaydigan kasbni tanlashlari, o‗zlari 
hech qachon bo‗lmagan joyga ketishga harakat qilishlari, yaxshi ma‘lum bo‗lmagan narsalarni 
tanlashlarini aniqlaganlar. Iste‘mol mollari va xizmatlarning taqchilligi Shu paytda taqchil bo‗lgan 
narsaga kuchli qiziqish uyg‗otadi. Individ o‗z ehtiyojlarini qondirishdan ham ko‗ra ko‗proq u 
mazkur ehtiyojlarni qondirishga qodir ekanligini atrofdagilar tan olishiga erishishga harakat qiladi. 
Ehtiyoj o‗rnini jamiyatda obro‗-e‘tibor topishga intilish egallaydi. qadriyatlarga erkin sub‘ektivistik 
baho berish moda, mishmishlar, xurofiy qarashlar va Shu kabilarning natijasi bo‗lishi mumkin. 
Mayllarimizning predmeti sanalgan bu aktual qadriyatlar, agar ularning asosi yo‗qolsa, barbod 
bo‗ladi. Baholashdagi sub‘ektivizm zamirida shaxs, jamiyat, tabiat va hokazolar uchun og‗ir 
oqibatlar Yuz berish xavfi yashirinib yotadi. Inson o‗tkinchi Shubhali qadriyatlar hukmiga 
bo‗ysunib, fundamental ijtimoiy qadriyatlar va shaxsiy hayot qadriyatlari barbod bo‗lgan holatga 
tushib qolishi mumkin (ekologik halokat, diktatura o‗rnatilishi, shaxs huquq va erkinliklarining 
yo‗qotilishi, sog‗liqni yo‗qotish, oiladan ajralish, do‗stlarni, o‗zi yoqtirgan ishni yo‗qotish va h.k.).