Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

interiorizatsiya
, ya‘ni tashqi dunyoning ayrim jihatlarini insonning shaxsiy ruhiy 
hayotiga kiritishdir. Buning natijasida tashqi dunyoning ichki omillari inson tafakkuri va xulq-
atvoriga, uning ruhiyati ichki strukturalarining shakllanishiga ijtimoiy faoliyatning tashqi 
strukturalarini o‗zlashtirish orqali ta‘sir ko‗rsatadi. Hozirgi zamon psixologiyasida 
tarixiy 
interiorizatsiya
g‗oyasi ham ilgari suriladi: muayyan tarixiy davrda odamlar ommaviy xulq-
atvorining shakli hisoblangan mexanizmlar keyinchalik ongning ichki mexanizmlariga aylanadi. 
Bunga rasm-rusumlar, teatr, cherkov, o‗yin qabilidagi kollektiv harakatlar, hozirgi sharoitda esa – 
maktab, televidenie, ommaviy axborot vositalari misol bo‗lishi mumkin.
Ammo individual qadriyatlarning shakllanishida faoliyatning rang-barang shakllari (mehnat, 
bilish, muloqot, o‗yin)gina ishtirok etmaydi. Bunday vosita sifatida umuman ijtimoiy tuzilmalar 
amal qiladi. Bozor va kundalik turmush, reklama va moda, siyosat va huquq, ta‘lim va tarbiya, 
ommaviy axborot vositalari va san‘at, hukmron madaniy me‘yorlar va ijtimoiy-siyosiy institutlar 
tomonidan rasmiy darajada andoza sifatida e‘tirof etilgan ayrim shaxslarning obro‗si, ijtimoiy-
psixologik stereotiplar, andozalar, axloq va tabu – bularning barchasi jamiyat ma‘naviy hayotining 
shaxsning qadriyatlarg munosabatini shakllantiruvchi omillaridir.
SHaxsning shakllanishi o‗ziga xos qadriyatlar majmuiga ega bo‗lgan ijtimoiy guruhlar, 
birliklar va birlashmalar doirasida Yuz beradi. Ko‗rsatilgan guruhlarga shaxsning mansubligi 
Shunda namoyon bo‗ladiki, shaxs ularning ideallari va qadriyatlarini qabul qiladi. Ammo shaxs, 
odatda, bir emas, balki bir nechta ijtimoiy guruhlar (millatlar va sinflar, oila va o‗quv yurti, do‗stlar 
davrasi va ishlab chiqarish jamoasi va sh.k.)ga qo‗shiladi. Turli guruhlarda har xil va hatto qarama-

---

231 
qarshi qadriyatlar ustuvor bo‗lishi mumkin. Bu guruhlar o‗rtasidagi ziddiyatlar shaxs tafakkurida 
qadriyatlarning to‗qnaShuvi Yuz berishiga olib kelishi mumkin. Ayni hol shaxs ustuvor 
qadriyatlarni mustaqil izlashiga turtki beradi. Shunday qilib, shaxsning individuallashgan, o‗ziga 
xos va betakror xususiyatlari vujudga kelishi, uning alohida hayot tajribasi muqarrar tarzda ijtimoiy 
qadriyatlarga zid bo‗lmagan, balki ularni to‗ldiradigan alohida individuallashgan qadriyatlarning 
shakllanishi bilan bog‗liqdir.
Qadriyatlar shaxs xulq-atvorini tartibga solish vositalari sifatida u yoki bu hodisalar 
qadriyatlar sifatida idrok etilishi yoki idrok etilmasligidan qat‘i nazar shaxsning xulq-atvoriga ta‘sir 
ko‗rsatadi. qadriyatlar tizimi haqidagi ongli tasavvurlar, qadriyatlar va mo‗ljallar majmui shaxsning 
qadriyatlarga munosabatini belgilaydi. Bu munosabat davr hamda shaxs -qo‗shilgan ijtimoiy 
guruhlarning ijtimoiy me‘yorlari va talablarini o‗zlashtirishi jarayonida shakllanadi.
Qadriyatlarga munosabat individning hayot tajribasi va shaxs kechinmalarining butun 
majmui bilan mustahkamlanadi va tartibga solinadi. Ular individga muhimni nomuhimdan ajratish 
imkonini beradi, motivlarning barqarorligini hamda shaxs xulq-atvori va tafakkurining vorisiyligini 
belgilaydi. Shunga qaramay botiniy mayllar, xohish-istaklar va intilishlar ham, ayniqsa, ular 
shaxsning ongli qadriyatlarga munosabati bilan to‗qnashganda, o‗z ta‘sirini ko‗rsatadiki, bu ongli 
ravishda e‘lon qilingan va amalda e‘tirof etilgan qadriyatlar o‗rtasida ziddiyatlarga olib keladi. 
Ko‗rsatilgan ziddiyatlar inson aktual qadriyatlarni afzal ko‗rib, haqiqiy qadriyatlar haqida o‗z 
tanasiga o‗ylab ko‗rmagani bilan izohlanishi mumkin. Ustuvor qadriyatlarni tanlash jarayonida o‗z-
o‗ziga munosabat va haqiqiy shaxsiy maqom o‗rtasidagi ziddiyat, Shuningdek yaz 
individuallashgan qadriyatlari bilan nufuzli ijtimoiy guruhlar tomonidan e‘tirof etilgan qadriyatlar 
o‗rtasidagi ziddiyatlarni anglash ham o‗z ta‘sirini ko‗rsatadi