Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Emotsiyalar. iroda, ishonch, 
i
deal.
Ilgari sezgilar hodisalarning muhim jihatlariga nisbatan 
neytral deb qaralar edi. Odatda bu neytrallik mavjud bo‗lmaydi. Bu holda sezgilar sub‘ektga Yuz 
berayotgan voqeaning shaxsiy ma‘nosini tushunish imkonini beruvchi kechinmalar sifatida amal 
qiladi. 
Hodisalar va holatlar ahamiyatini bevosita his etish emotsiyalar deb ataladi.
Ijobiy 
emotsiyalar – lazzatlanish, quvonch, hayrat, muhabbat va sh.k. Salbiy emotsiyalar - qo‗rquv, 
hayiqish, nafrat, qayg‗u va sh.k
. Insonning emotsiyalar dunyosi juda murakkab bo‗lib, uni 
psixologiya atroflicha o‗rganadi. Falsafiy jihatdan emotsiyalarni ekzistensializm ko‗proq o‗rgangan 
bo‗lib, bu erda ekzistensial deganda ko‗pincha vaziyatli emotsiyalar (kuchli ruhiy hayajonlanish, 
ehtiroslar) emas, balki inson borlig‗ining barqaror strukturalari tuShuniladi. Inson emotsiyalariga 
uning butun hayot tajribasi kuchli ta‘sir ko‗rsatadi. Ba‘zan bir so‗z bilan ifodalangan qisqacha xabar 
inson o‗limiga sabab bo‗lgan hollar ma‘lum.
Iroda
 
inson ruhiyatining har xil shakllari orasida – sub‘ektning o‗z faoliyatini o‗zi tartibga 
solishi muhim ahamiyatga ega
. Kant va Fixte uchun iroda axloqiy tamoyillarni ro‗yobga chiqarish 
manbai, inson amaliy faoliyatining negizi hisoblanadi. SHopengauer va Nitsshe uchun iroda – 
borliqning irratsional impulsi. Bu erda iroda ruhiyat doirasidan butunlay chiqariladi.
Ishonch insonning qadriyatlari va mo‗ljallari dunyosida biron-bir narsa yoki hodisani haqiqiy 
deb qabul qilishida muhim ahamiyatga ega
. Ishonchga Shubha zamin hozirlaydi, u bir qancha ruhiy 
holatlar natijasida ishonchga aylanadi. Ilohiyotchilardan farqli o‗laroq, faylasuflar Shubha va 
ishonchning o‗zaro nisbatiga ko‗proq e‘tibor beradilar. Diniy e‘tiqod odatda vahiyning bevosita 
mahsuli sifatida isbotlashga muhtoj emas deb qaraladi. SHveysariyalik taraqqiyparvar ilohiyotchi 
Karl Bart e‘tiqodning isboti uning o‗zida deb hisoblagan. Faylasuf Karl YAspers uchun falsafiy 
e‘tiqod – falsafiy mushohada yuritish natijasidir.
Ideal 
– 
pirovard kelajakning muayyan obrazi emas, balki qayta ko‗rilishi mumkin bo‗lgan har 
xil nazariy va boshqa tasavvurlarning kelajakka qaratilgan majmui.
Ideal doim ham pirovard 
maqsadning ustunligiga bog‗lanmaydi. Muayyan pirovard maqsadning ustunligi, ayniqsa, agar u 
olis kelajakda bo‗lsa, utopiyaga olib keladi. Ayrim utopistlar erkinlikning ustunligini tan oladi, 
boshqa utopistlar bu o‗ringa adolatni qo‗yadi, utopistlarning uchinchi toifasi faqat ijtimoiy mulkni 
tan oladi, to‗rtinchi toifasi esa, aksincha, xususiy mulkni hamma narsadan ustun qo‗yadi. Xullas, 
ideal yaratish, agar unga etarli darajada mas‘uliyat bilan yondashilmasa, utopiyaga olib keladi. Ayni 
vaqtda, ideal yaratish – inson yutuqlarining muhim negizi. Agar insoniyat ideal yaratish bilan 
Shug‗ullanmaganida, o‗zining hozirgi taraqqiyotiga erisha olmagan bo‗lar edi. Biroq ideal yaratish 
jarayoni oqilona kechishi uchun rivojlangan, zamonga hamohang falsafa bo‗lishi lozim. To‗g‗ri 
falsafiy mo‗ljallar utopizmdan saqlaydi. Asosan XX asrda shakllangan noklassik falsafa ideallar 
bilan juda ehtiyot bo‗lib muomala qiladi.