Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Stixiyali dialektika
. Qadimgi mutafakkirlar ziddiyatlilik va o‗zgaruvchanlik fikr-
mulohazalardagina emas, balki real borliqda ham mavjud ekanligini payqaganlar. Bu dalilning 
tagiga etgan ilk mutafakkirlardan biri efeslik Geraklit bo‗lgan. U dunyoni «jonli olov» yoki «ikki 
marta kirish» mumkin bo‗lmagan daryo oqimi sifatida tasavvur qilgan. Harakatchan dunyoda 
zamon o‗tishi bilan hamma narsa o‗zining dastlabki shakl-shamoyilini yo‗qotadi va asta-sekin 
o‗zining qarama-qarshiligiga o‗tadi: ho‗l narsa quriydi, quruq narsa esa nam tortadi; bir narsa 
boshqa narsaga: sovuq issiqqa, tirik o‗likka o‗tadi. Bu mulohazalarda hozirgi talqindagi 
dialektikaning asoslari mujassamlashgan. Shu sababli qadimgi faylasuflarning stixiyali dialektikasi 
dialektikaning tarixan birinchi shakli deb hisoblanadi. Stixiyali dialektika borliq va bilishning 
jarayonlar mohiyatini anglab etishga asoslanmagan sodda dialektikadir.
O‗rta asrlarda metafizika falsafadan dialektikani siqib chiqargan. Natijada dialektika odamlar 
ongiga diniy dunyoqarashni singdirish va mustahkamlash uchun hukmron sinflar faol foydalangan 
sofistika va sxolastikaga aylangan.