Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 322-моддасида жиноят ишини қўзғатиш сабаблари ва асослари белгиланган

Жиноят ишининг терговга тегишлилиги қоидалари, ҳудудий жиҳатдан терговга тегишлилик қоидаларини ва уларни мисоллар ёрдамида таҳлил қилинг.

345-модда. Жиноят ишининг терговга тегишлилиги

Дастлабки тергов жиноят ишларини юритишнинг алоҳида мустақил босқичи бўлиб, жиноят ишини судга қадар юритишнинг асосини ташкил қилади. Дастлабки тергов қуйидаги уч вазифани адо этиши лозим: а) жиноят ишини судда кўрилиши учун етарли далиллар тўплаш; б) процессуал мажбурлов чораларини асосли тарзда қўллаш; в) жиноят процесси иштирокчиларининг ҳуқуқларини кафолатлаш.
Терговга тегишлилик - жиноят аломатларининг йиғиндиси бўлиб, бу аломатлар орқали ушбу жиноят ишини тергов қилиш маълум органга юкланади. Терговга тегишлилик масалаларини тўғри ҳал қилиниши жиноят иши бўйича терговни ҳар томонлама, тўлиқ, холисона ва ўз вақтида олиб борилишини таъминлайди.
Амалдаги жиноят-процессуал қонунчилик қуйидаги терговга тегишлилик турларини белгилайди: 1) предметли, яъни жиноят турига кўра (турдош); 2) аралаш (алтернатив); 3) шахсига кўра; 4) мустасно терговга тегишлилик. 5) жиноят содир этилиш ҳудудига кўра – ҳудудий жиҳатдан терговга тегишлилик ( 346-модда шарҳига қаранг).
Жиноят турига кўра терговга тегишлилик унинг асосийси ҳисобланиб, жиноят ишлари бўйича турли хил идора терговчиларининг ваколатларини чегаралайди. Бундай чегаралаш содир этилган жиноят турларига боғлиқ.
Аралаш (алтернатив) терговга тегишлиликда ишнинг алоҳида ҳолатларидан келиб чиққан ҳолда бир турдаги жиноят ишлари бўйича турли органлар томонидан дастлабки тергов олиб борилиши мумкинлиги назарда тутилади.
Мустасно терговга тегишлилик баъзи жиноятлар тўғрисидаги ишларнинг алоҳида қоидалар асосида, қатъий равишда бир тергов органига тегишли бўлишини белгилаб беради.

346-модда. Ҳудудий жиҳатдан терговга тегишлилик

Жиноят қаерда содир этилган бўлса, жиноят иши ўша туман (шаҳар) терговчисининг терговига тегишли бўлади.
Дастлабки тергов, башарти иш ҳолатларини анча тез, пухта, тўла, холисона, ҳар томонлама текширишга ёрдам берса, иш қўзғатилган жойда ёки гумон қилинувчи ёхуд айбланувчи ёки гувоҳларнинг кўпчилиги турган ерда ўтказилиши ҳам мумкин.
Юқори турувчи прокурор ёки юқори тергов бўлинмаси бошлиғининг фармойишига асосан дастлабки тергов ҳудудий жиҳатдан терговга тегишлилик қоидаларига риоя қилинмаган ҳолда олиб борилиши ҳам мумкин.
Тергов ҳаракатлари ўтказиш жойи ҳудудий жиҳатдан терговга тегишлилик қоидалари асосида аниқланади. Зарур ҳолларда тергов ҳаракатлари бошқа жойларда терговчининг шахсан ўзи бориши ёки тегишли органга алоҳида топшириқ бериш йўли билан амалга оширилиши мумкин.
Масалан Тошкент шаҳарда содир этилган жиноятлар Тошкент шаҳар тергов органлари томонидан кўрилади.