Ўзбекистон республикаси қишлок ва сув хўжалиги вазирлиги

---

 

 

 

 

 

 

 

 

Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini 

mexanizatsiyalash muxandislari instituti 

 

“Gumanitar fanlar” kafedrasi 

 

“FALSAFA” fanidan 

 

Yakuniy baholash variantlari 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Toshkent – 2021 

 

---

 

 «Tasdiqlayman» 

«Gumanitar fanlar» kafedrasi mudiri 

_____________t.f.d. SH.M.O‘ljayeva 

 

 “FALSAFA: MANTIQ, ETIKA, ESTETIKA, DINSHUNOSLIK” FANI BO‘YICHA 

YAKUNIY NAZORAT SAVOLLARI 

 

1. Falsafa: uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. 

2. Qadimgi va o‘rta asr falsafasi. 

3. Yangi va eng yangi davr falsafasi. 

4. Falsafa tushunchasining kelib chiqishi, shakllanishining asosiy bosqichlari.  

5. Dinning  asosiy  funksiyalari,  dinning  psixologik,  gnoseologik,  ijtimoiy  va  siyosiy 

ildizlari.  

6. Diniy e’tiqodning tarixiy shakllari (feteshizm, animizm, totemizm, magiya). 

7. Dunyoni falsafiy idrok etishning o‘ziga xos xususiyati.  

8. Falsafaning predmeti va uning o‘zgaruvchan xarakteri.  

9. Fan taraqqiyoti rivojlanishining asosiy bosqichlari.  

10. Hozirgi davrda falsafaga munosabat. 

11. Qadimgi Sharq va G‘arb falsafasining o‘ziga xosligi, betakrorligi, umumiy jihatlari 

va farqi.  

12. Hindiston falsafasining vujudga kelishi.  

13. Xitoy falsafasining o‘ziga xosligi.  

14. Qadimgi Yunoniston falsafasi.  

15. Qadimgi Markaziy Osiyoda falsafiy qarashlar.  

16. Zardo‘sht ta’limotidagi ziddiyatlar g‘oyasi.  

17. G‘arb va Sharq falsafasida dinning hukmronligi.  

18. XX asr o‘zbek falsafasi.  

19. O‘zbek falsafasi rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari.  

20. Hozirgi kunda o‘zbek falsafasining dolzarb muammolari. 

21. Ontologiya – borliq falsafasi. 

22. Falsafada substansiya va materiya muammosi.  

23. Tabiat falsafasi.  

24. Borliq  shakllari:  tabiat  borlig‘i,  inson  borlig‘i,  ma’naviy  borliq,  ijtimoiy  borliq, 

virtual borliq.  

25. Olamning paydo bo‘lishi va evolyusiyasi.  

26. Makon va vaqt borliqning fundamental shakllari.  

27. Falsafa tarixida makon va vaqt talqini. Makon va vaqtga substansional va relyasion 

yondashuvlar.  

28. O‘zaro aloqadorlik va rivojlanish qonunlari. Harakat va rivojlanish. 

29. Falsafa kategoriyalari. Kategoriya tushunchasi va ularning turlari. 

30. Falsafa tarixida rivojlanish haqidagi qarashlar evolyusiyasi. Rivojlanish, o‘zgarish 

va taraqqiyot tushunchalari. Taraqqiyotning turlari.  

31. Qonun tushunchasi.  

32. Qonunlarning  turlari:  voqelik  qonunlari,  fan  qonunlari,  bazis  va  lokal  qonunlar, 

falsafa qonunlari.  

2 

 

---

33. Falsafa qonunlarining asosiy shakllari.  

34. Mazmun va shakl. Sabab va oqibat dialektikasi. 

35. Formalizm.  Bahona  va  shart.  Zaruriyat  va  tasodif  dialektikasi.  Imkoniyat  va 

voqelik.  

36. Bilish nazariyasining predmeti va uning o‘ziga xos xususiyatlari.  

37. Gnoseologiyaning mazmuni va mohiyati. Ratsionalizm. Empirizm.  

38. Falsafada haqiqat muammosi. Haqiqat tushunchasi.  

39. Axborotlashuvning falsafiy asoslari.  

40. Axborot, axborotlashgan jamiyat, axborot texnologiyalari tushunchasi. 

41. Jamiyat haqidagi falsafiy ta’limotlar tarixi.  

42. Jamiyat paydo bo‘lishining ilmiy asoslari. Jamiyatning iqtisodiy, ma’naviy, siyosiy 

asoslari.  

43. Jamiyatning  siyosiy  tizimi.  Siyosiy  tizimdagi  partiyalar,  tashkilotlar,  jamoa 

tashkilotlari.  

44. Fuqarolik  jamiyati,  siyosiy  erkinlik,  demokratiya,  fuqarolik  uyushmalari,  ijtimoiy 

tartib, fuqarolik jamiyatida barqarorlik. 

45. Sivilizatsiya tushunchasi.  

46. Madaniyat, uning tuzilishi va funksiyalari.  

47. Aksiologiya-qadriyatlar falsafasi. Qadriyat tushunchasi va uning umumiy tavsifi. 

48. Faoliyat  falsafasi  (prakseologiya).  Faoliyatning  tuzilishi:  ehtiyojlar,  motivlar, 

maqsadlar, vositalar.  

49. Jamiyat va inson hayotida qadriyatlarning roli.  

50. Globallashuvning falsafiy muammolari. 

51. Prognozlashtirishning ijtimoiy jarayonlarga ta’siri, kelajakni prognozlashtirishning 

o‘ziga xos xususiyatlari. 

52. Globallashuv – yangi falsafiy mavzu. Globallashuv hodisasi.  

53. Globalistika.  

54. Global muammolarning ko‘pjihatliligi.  

55. Global muammolar – globallashuvning oqibati sifatida.  

56. Ijtimoiy  rivojlanishning  jadallashuvida  global  tendensiyalarni  anglashning 

ahamiyati.  

57. Global  muammolarning  mohiyati,  global  muammolarni  hal  qilishda  falsafaning 

roli.  

58. Muammolarning  turli  darajalari:  xususiy,  milliy,  mahalliy,  mintaqaviy 

muammolar.  

59. Global  ongni  shakllantirish  zarurati  hamda  global  muammolarni  hal  qilishda 

xalqaro kuchlar birlashuvining ahamiyati.  

60. Global muammolarni hal qilishda xususiy va umumiy manfaatlar. 

Mantiq 

61. Tafakkur - mantiq ilmining o‘rganish ob’yekti.  

62. Tafakkur qonunlari to‘g‘ri fikr yuritishning muhim tamoyillari sifatida.    

63. Mantiq - tafakkur shakllari va qonunlarini o‘rganuvchi  fan.  

64. Formal  mantiqning  predmeti  va  tuzilishi,  uning  dialektik  mantiq  va  matematik 

mantiq bilan o‘zaro munosabati.  

65. Mantiq ilmining nazariy va amaliy ahamiyati. 

66. Mantiq  ilmining  fan  va  texnika  taraqqiyotiga,  mamlakatni  modernizatsiyalash 

3 

 

---

jarayoniga ta’siri.  

67. Mantiq fanining asosiy qonunlari. Tafakkur  qonunlarining o‘zaro aloqasi.  

68. Tushuncha tafakkur shakli sifatida.  

69. Hukm tafakkur shakli sifatida.  

70. Oddiy hukm tarkibi, hukmlardagi terminlar hajmini aniqlash.  

71. Murakkab hukm, uning turlari.  

72. Hukmlar o‘rtasidagi munosabatlar. 

73. Tafakkurning mantiqiy shakllaridan: xulosa chiqarish. 

74. Xulosa   chiqarishning   umumiy   mantiqiy   tavsifi.    

75. Mantiqan  kelib  chiqish  tushunchasi.   

76. Mantiqan  zaruriy  va  ehtimoliy  (to‘g‘riga o‘xshash)  xulosa chiqarishlar.  

77. Deduktiv  xulosa  chiqarishning  turli  xil  shakllari.   

78. Qat’iy  hukmlardan xulosa chiqarish.  

79. Sillogizmning aksiomasi va umumiy qoidalari.  

80. Murakkab   hukmlar   yordamida   sillogistik   xulosa   chiqarish. 

Etika 

81. "Avesto" - Turon va Eron xalqlari axloqiy qonun-qoidalarining manbai. 

82. Imom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy ijodida axloq masalasi. 

83. Al-Farobiy, Ar-Roziy, Ibn Sino, Ibn Rushdning axloqiy qarashlari. 

84. Tasavvuf  axloqshunosligi.  Imom  G‘azzoliy,  Jaloliddin  Rumiy,  Aziziddin 

Nasafiyning komil inson konsepsiyasi. 

85. Temur va temuriylar davrida Alisher Navoiy va Abdurahmon Jomiy, Husayn Voiz 

Koshifiy kabi mutafakkirlar axloqiy qarashlarining ahamiyati. 

86. Etika kategoriyalarining o‘ziga xos xususiyatlari.  

87. “Qobusnoma”,  “Axloqi  Muhsiniy”,  “Bahoriston”,  “Guliston”  pandnomalarining 

inson axloqiy kamolotidagi o‘rni. 

88. Turkiston  ma’rifatchi-jadidlarining  axloqiy  qarashlari:  Ahmad  Donish,  Abay  va 

Anbar  Otin.  Abdulla  Avloniyning  “Turkiy  guliston  yoxud  axloq”,  Abdurauf  Fitratning 

“Oila va oilani boshqarish xususida” nomli asarlarining axloqiy mohiyati. 

89. Mustaqillik davrida yangi axloqiy tafakkurning shakllanishi. 

90. Muhabbat  -  axloqshunoslikning  eng  asosiy  kategoriyasi.  Muhabbatning  turlari: 

Vatanga,  millatga,  ota-onaga,  farzandga,  insoniyatga,  go‘zalikka  muhabbat,  muhabbat  va 

nafrat.  

91. Axloqiy  tamoyillarga  tarixiylik  nuqtai  nazaridan  yondashuvning  o‘ziga  xos 

xususiyatlari. 

Vatanparvarlik; 

insonparvarlik; 

erkparvarlik; 

fidoiylik; 

ziyolilik; 

mehnatsevarlik; tinchlikparvarlik; jo‘mardlik; o‘zbekchilik; mehmondo‘stlik. 

92. Oiladagi  ijtimoiy-ma’naviy  muhitning  farzand  tarbiyasiga  ta’siri,  erkak  va 

ayolning  o‘rni.  Oila  sha’nini  saqlashda  ota-ona  va  farzandlar  mas’uliyati  va  burchlari; 

ajralish va uning oqibatlari. 

93. Muomala madaniyati - axloqiy madaniyatning tarkibiy qismi.  

94. Shaxs axloqiy kamolotida ta’lim va tarbiyaning o‘rni.  

95. Oilada  yoshlar  va  qariyalarning  huquqlarini  himoya  qilishda  davlatning  roli. 

Oilaviy  munosabatlarga  noan’anaviy  yondashuvlar:  bir  jinsli  nikohlar,  nikohsiz  oilalar  va 

ularning oqibatlari. 

4 

 

---

96. Davlatning  axloqiy  mohiyati.  Davlatning  oila  tinchligi  va  barqarorligini 

ta’minlashdagi  o‘rni.  Davlat  tomonidan  yosh  oilalarni  ijtimoiy  muhofaza  qilinishining 

ahamiyati. Oila shartnomasining axloqiy jihatlari. 

97. Bilim  -  shaxsni  maqsadga  yo‘naltiruvchi  kuch.  Zamonaviy  axloqiy  tarbiyaning  

yutuqlari  va  kamchiliklari. 

98. Sog‘lom turmush tarzining barkamol avlod axloqiy tarbiyasidagi ahamiyati.   

99. “Ommaviy madaniyat”ning yoshlar dunyoqarashiga salbiy ta’siri.  

100. Zamonaviy axloqiy tarbiyada kosmopolitizmga moyillik.