Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалик вазирлиги андижон қишлоқ ХЎжалик институти

 
Маъруза-6. Дарахтларни буташ анжомлари
Боғдаги дарахтларни буташ, ортиқча ва ноқулай ўсган шохларини 
кесиб ташлаш жуда муҳим агротехник тадбир бўлиб, аммо сермеҳнат 
ҳисобланади. Бундай ишлар, дарахт шохларига тў ғри шакл бсриш; 
ескирган дарахтларни ѐшартириш; ѐшларини тезро қ ҳосилга 
киришини таъминлаш; ҳосилдорликни ошириш; касаллик ва 
зараркунандалардан агротехник усулда ҳимоялаш; қиш совуғига 
тайѐрлаш ва боғларга турли машиналарни киритиб ишлатишга 
шароит туғдириш каби мақсадларда бажарилади. 
Дарахтларга зарар келтирмаслик учун, кесилган жойлар силли қ 
бўлиши, ѐрилган, титилган, эзилган жойлар ҳосил бўлишига замин 
тайѐрламаслик талаб қилинади. Дарахтни буташ сермеҳнат иш 
бўлганлиги сабабли, иш унумини ошириш учун, уни машиналар ѐки 
қўл 
меҳнатини 
енгиллаштирадиган 
техник 
воситалардан 
фойдаланган ҳолда бажариш керак. 
Буташда ҳар бир шохни қисқартириш ѐки умуман олиб ташлаш, 
қариган шохларни ѐшартириш учун кесиш жойни танлаш каби 
ишларни фақат фикр юрита оладиган мутахассис бажара олади, 
чунки машина билан шохларни фақат маълум текисликда ѐппасига 
кесиш мумкин. Шу сабабли, боғларни буташга асосан қўл меҳнатини 
енгиллаштирадиган техник воситалар, асбоблар ишлатилади.
Энг кенг тарқалган восита сифатида пневматик токқайчисини 
кўрсатиш мумкин (31-расм). Бундай токқайчи дастак 
7
, поршен 
5 
киритилган пнев-мосилиндр, шток 
14, 
кесувчи пичоқ 
1
, тирак пичоқ 
2
, қайтарувчи пружина 
3, 
штуцер 
10 
каби қисмлардан тузилган. 
Ток қайчининг иккала пичоғи ҳам егри шаклда ясалади. 
Бундан мақсад, қайчи жағлари орасига ҳар қандай диаметрдаги шох 
киритилса ҳам, кесиш жараѐнида у сирпаниб, жағлардан чиқиб
кетмайди. Дарахт қаторлари орасида компрессор билан жиҳозланган 
агрегат ўрнатилиб, унга бир нечта токқайчи шланглар билан уланган 
бўлади. Компрессор босим остида ҳавони шланг орқали қайчи

---

- 48 - 
штуцерига ҳайдайди. Шохни кесиш учун ишчи курок 
11 
ни
босиб, золотник 
9 
пневмосилиндрни атрофдаги атмосфера ҳавоси 
билан боғлашга мажбур қилади. Қайтарувчи пружина 
3
поршен 
5
ни 
штоки билан ўнг томонга суриб, кесувчи пичоқ 
1
ни юқорига 
кўтаради, қайчи жағларини очади. Оператор ишчи қайчи жағларига 
кесиладиган шохни киритиб, курокни қўйиб юборади.