Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазрлиги тошкент давлат аграр университети

  

7-rasm. Agregat sxemasini qurish sxema.  

                   a – agregatning bo‘ylama-vertikal tekislikdagi sxemasi;                    

b – agregatning ust ko‘rinish sxemasi, V

p 

 

V

g‘

 bo‘lganda;                    

v - agregatning ust ko‘rinish sxemasi, V

p 

 

V

g‘

 bo‘lganda;  

         Korpuslar  orasida  shudgorlanmagan  yer  qolmasligi  uchun,  lemex  tig‘ining 

ushbu  uzunligi  b  ga,  ya’ni  lemexlarning  bir-birini  qoplash  kengligi  masofasiga 

uzaytiriladi (7-rasm). Korpus tirak taxtasinin uzunligi plugning yon ko‘rinishidagi 

trak  taxtaning  chetgi  nuqtasi  tasvirini  tushirish  bilan  aniqlanadi.  Boshqa 

korpuslarning  o‘rni  huddi  shu  tarzda  aniqlanadi.  Korpuslarning  gorizontal 

tekislikdagi  tasviri  sxemasini  chizish  uchun  birinchi  qisimda  ishlab  chiqilgan 

korpusning  ustidan  ko‘rinishidan  foydalanib,  qabul  qilingan  masshtabda,  uning 

shabloni tayyorlanadi va undan foydalanilgan holda sxema chiziladi.  

           Gorizontal tekislikda traktorning to‘g‘ri chiziqli xarakatini ta’minlash uchun, 

plugga  ta’sir  qiluvchi  qarshilik  kuchilarining  teng  ta’sir  etuvchisi  traktorning 

bo‘ylama  simmetriya  o‘qida  yotishi  kerak.  Vaholangki,  bu  shart  har  doyim  ham 

bajarilabermaydi,  chunki  plug  qamrov  kengligi  V

p

  bilan  traktor  g‘ildiraklarining 

oraliq masofasi V

g‘ 

bir-biriga hamisha ham mos tushmasligi mumkin.  

         Bunda ikkita holat vujudga kelishi mumkin. Agar, V

p 

Vg  bo‘lsa, g‘ildirakli 

raktorlarning  g‘ildiragi    yoki  zanjir-tasmali  traktorning  zanjir-tasmasi  shudgor 

devoridan s = a – shudgorlash chuqurligiga teng masofa uzoqda, shudgorlanmagan 

dala yuzidan yurgizilgani maqsadga muvofiq bo‘ladi (7b–rasm).   

---

     Agar V

p 

Vg  bo‘lsa, Bunday vaziyatda osish mexanizm traktorning bo‘ylama 

o‘qiga  nisbatan  simmetrik  o‘rnatilganligi  sababli,  g‘ildirakli  traktorning  to‘g‘ri 

chiziqli harakatidan chetga og‘masligini va plugning birinchi korpusi ishi sifatiga 

salbiy  ta’sirni  kamaytirish  maqsadida  traktor  g‘ildiragi  shudgor  tubi  bo‘ylab 

yuritilishi kerak (7 v - rasm).  

       Birinchi  holatda,  shudgorlash  vaqtida  traktorning  o‘ng  g‘ildiragi  yoki 

zanjirtasmasining chetki qirrasi shudgor devoriga yaqin kelib, uni deformatsiyalab, 

agregatning  oldingi  o‘tishida  tuprog‘i  olingan  shudgor  tubiga  tuproq  to‘kib, 

ifloslantirmasligi uchun g‘ildirak ( zanjir- tasma) shudgor devoridan ma’lum bir S 

masofaga teng uzoqlikda harakatlantiriladi (7 b -rasm). Shuning uchun traktorning 

g‘ildiragi yoki o‘ng zanjir - tasmasining tashqi cheti shudgor devori chizig‘idan S 

masofa pastroqda, unga parallel qilib o‘tkaziladi. Bu masofa g‘ildirakli yoki zanjar-

tasmali traktorlar uchun S  =a- shudgorlash chuqurligidan kamroq yoki teng  qilib 

qabul qilinadi.  

       Traktorning bo‘ylama simmetriya o‘qi quyidagi formula yordamida hisoblanib 

aniqlanadi va chizmada belgilanadi.  

𝑏

𝑡𝑟

 = c+0.5

∙(𝑏

0

+ 𝑏

3

)

 

b

tr

 = 

4135

 + 0,5 

∙(

20002700

 +

 65 66

0) = 

1 36690880

 

Bu yerda b

0

 - traktor g'ildiraklari oralig‘i, mm; 

b

3

 - zanjir-tasma yoki g‘ildirakning eni, mm. (2-ilovadan). 

Ikkinchi  holatda  traktorning  g‘ildiragini  oldin  shudgorlanganda  hosil  bo‘lgan 

shudgor  arig‘i  ichiga,  plugning  birinchi  korpusiga  nisbatan  1-2  tortqilarning  uzunligiga 

moslab joylashtiriladi va r

k

 radiusi bilan traktor g‘ildiragining yon gorizantal proeksiyasi 

chiziladi. 

Traktor  osish  mexanizmining  gorizantal  proeksiyasini,  uning  bo‘ylama-  vertikal 

tekislikdagi 1, 4, 3, va 2 sharnirlarni proeksiyalash yo‘li bilan quriladi. Xususan traktorning 

bo‘ylama simmetriya o‘qidan yuqoriga l

1

 masofani o‘lchab qo‘yilib R chizig‘i o‘tkaziladi. 

Shu chiziqda 1 va 4-sharnirlarning tasviri 1

1

 va 4

1

 nuqtalar yotadi. 3-sharnirning tasviri 3

1

 

R  chiziqning  davomi  bilan  osish  mexanizmi  pastki  tortqilari  sharnirlari  proeksiyalarini 

tutashtiruvchi  chiziq  bilan  kesishgan  nuqtasida  yotadi.  Shu  chiziqqa  belgilangan  3

1

 

sharnirdan  yuqoriga  va  pastga  plug  osish  uchburchagi  asosining  (l

ac

)  yarmini  o‘lchab 

qo‘yiladi,  2'  va  2"  sharnirlarining  o‘rni  aniqlanadi.  Shu  bilan  osish  mexanizmning 

gorizantal proeksiyasini qurish tugallanadi. 

Osma  pluging  tayanch  g‘ildiragi  shudgorlash  chuqurligini  sozlash  uchun  xizmat 

qiladi va lemex tig‘larini dala yuzasiga nisbatan belgilangan chuqurlikda ushlab turadi. 

Osma pluglar, korpuslarining soni beshtagacha bo‘lsa bitta, olti va undan ko‘proq 

bo‘lsa ikkita tayanch g‘ildirak bilan jihozlanadi. Kurs ishida, g‘ildirak diametrini 500 mm, 

to‘g‘inining kengligi 120 ... 180 mm deb qabul qilish tavsiya etiladi va eng avvalo uning 

gorizantal tekislikdagi, ya’ni plugning ust ko‘rinishidagi sxemasi chiziladi. Buning uchun 

g‘ildirakning  o‘rnatilish  joyi  aniqlanadi.  Sineokov  G.N.  tavsiyasiga  binoan,  g‘ildirak