Ўзбекистон республикаси ќишлоќ ва сув хўжалиги вазирлиги

29100 so„m salbiy chetlanish – moslashuvchan byudjetdan umumiy 
chetlanish; 
64000 so„m salbiy chetlanish - sotish bo„yicha umumiy chetlanish; 
29100+64000 = 93100 salbiy chetlanish– statik byudjetdan umumiy 
chetlanish
Manba. Ch. Xorngren, J.Foster va Sh. Datarlarning uslubiyati asosida 
muallif ishlanmasi 
Sotish bo‗yicha umumiy chetlanishda yuzaga kelgan 64000 so‗mlik salbiy 
chetlanishga marjinal foydada yuz bergan chetlanish asosiy sabab bo‗lgan. 

---

179 
Moslashuvchan byudjetdan umumiy chetlanish (29100) va sotish bo‗yicha 
umumiy chetlanishlar (64000) birgalikda statik byudjetdan salbiy chetlanishlarni 
tashkil qilmoqda. 
Moslashuvchan byudjet bo‗yicha chetlanishlarni yanada batafsil tahlil qilish 
maqsadida to‗g‗ri xarajatlarning ikkita moddasi: asosiy materiallar va asosiy ishlab 
chiqarish ishchilarining ish haqi xarajatlari bo‗yicha chetlanishlar tahlili
o‗tkaziladi. 
Moslashuvchan byudjetlar bo‗yicha chetlanishlar (2-daraja tahliliga qarang) 
haqiqiy ko‗rsatkichlar bilan moslashuvchan byudjet ko‗rsatkichlari o‗rtasidagi 
farqni anglatadi. Mazkur chetlanishlarning manbai (ayniqsa xarajatlar bo‗yicha) 
byudjet bo‗yicha va haqiqatda sarflangan resurslar miqdori hamda bahosi bo‗yicha
chetlanishlar hisoblanadi. Mazkur chetlanishlar ikkiga, ya'ni baho va miqdor 
bo‗yicha farqlarga ajratilib, batafsil ko‗rib chiqiladi. Bu ma'lumotlar chetlanishlar 
tahlilining 3-darajasiga tegishli bo‗ladi va u menejerlarga olingan natijalarni tahlil 
qilish hamda korxonani istiqboldagi ishini rejalashtirishga yordam beradi. 
Moslashuvchan byudjet bo‗yicha 3-daraja chetlanishlar hisob-kitobi mahsulot 
ishlab chiqarishning haqiqiy hajmiga asoslanib o‗tkaziladi.
Amaliyotni o‗rganish korxona va uning bo‗linmalari (mas'uliyat markazlari) 
faoliyatini baholash va nazorat qilish uchun moslashuvchan byudjet ma'lumotlari 
yetarli bo‗lmasligini ko‗rsatmoqda. Buning uchun bizningcha, unga qo‗shimcha 
ravishda nazorat va baholash byudjetini tuzish lozim (22-chizma). 

---

180 
Moslashuvchan byudjet (ishlab chiqarish (sotish) hajmining o‗zgarishi) 
Baholash byudjeti (mas'uliyat markazlari va xodimlar faoliyatini baholash va rag‗batlantirish 
uchun) 
Mas'uliyat markazlariga bog‗liq bo‗lgan va bog‗liq bo‗lmagan omillar 
Vaziyatli byudjet (ssenariy sharoitlarining o‗zgarishi) 
Statik byudjet