Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент ирригация ва мелиорация

100 мг/л бўлганда биореакторда биогаз ажралиб чиқиш ҳолати. 
Метан 
ассоциацияли
таркибдаги биомассани биореакторга 
киритиш ва уни ҳажм бўйича аралаштириш, анаэроб бактериялар 

---

20 
ассоциасининг 
ўзгарувчан таркибини ростлаб туриш бир қанча 
қийинчиликларни туғдирди. Чунки, рН миқдори сезиларли ортиши ва
биореакторга солинган биомасса таркибининг мўътадил сақлаш учун 
кундалик юкланадиган доза (КЮД)нинг қатъий миқдорини аниқлаб 
олиш талаб қилинади. Демак, тайѐр метан бактериялар 
ассоциасини 
(колонияси) биореакторларга киритиш учун алоҳида услуб 
яратилиши ва бу услуб табиий шароитда ишлатилаѐтган 
биореакторларнинг технологик талабига мос келишини таъминлаши 
лозим. Шу ўринда эслатиб ўтиш жоизки, шу вақтгача дунѐ 
амалиѐтида бундай талабни амалга оширувчи бирорта ҳам услуб 
ишлаб чиқилмаган ва биогаз қурилмаларига жорий қилинмаган. 
Метаногенларнинг кўпчилигида энг юқори ўсиш тезлиги 
(кўпайиш жараѐни) иссиқлик ҳароратининг 30 - 40
0
С да кечиб бу 
ҳолат оптимал ҳолат бўлади, дейилади. Аммо сўнгги тажрибалар ва 
кашфиѐтлар натижалари матан бактерияларнинг термофиль ҳолатда 
(50-55
0
С ҳарорат) максимал биогаз ажралишини кўрсатмоқда. Лекин 
бундай тажрибаларда ҳалигача ҳароратнинг энг оптимал ҳолатидаги 
чегараси аниқ ва ишончли келтирилмаган.
Метан ҳосил қилувчи бактериялар морфологиясида замонавий 
тушунчалар бўйича органик чиқиндиларнинг биогазга айланиши тўрт 
босқичда амалга оширилиши келтирилади.
Органик чиқиндиларга анаэроб қайта ишлов бериш жараѐнининг 
биринчи босқичида мураккаб юқори молекуляр боғланишли 
–
оқсиллар, липидлар, яримқандлилар ва ҳ.к.ларнинг майда мономеъѐр 
– аминокислоталар, карбон сувлар, ѐғ кислоталар ва ҳ.к. ларга 
айланиши кечади.
Иккинчи босқичда ҳосил бўлган майда мономеъѐрларнинг 
бижғиш натижасида янада оддийроқ моддалар 
–
тубан кислоталар 
спиртларга айланиши кузатилади ва бунинг натижасида Н
2
ва СО
2
ҳосил бўлади.
Учинчи босқичда эса СН
4
ҳосил бўлишидан олдинги моддалар 
ацетат, водород, карбонат ангидрид пайдо бўлади.
Тўртинчи босқичда метан гази (СН
4
) ҳосил бўлиш жараѐни 
кечади. 
СН
4
ҳосил бўлишида асосий омил водород ҳисобланади. 
Парчаланиш жараѐнининг асосий занжиридаги водород парциал 
босимини паст ҳолатда ушлаб туриш ҳисобидан уни турлар орасидан 
бирламчи анаэроблар метоболизми бевосита метан ҳосил қилишда 

---

21 
иштирок этувчи ацетат, водород, карбонат ангидрид маҳсулотлари 
ҳосил бўлишигача қараб ўзгартириш имкониятини яратади. Агар 
тизимдан водород чиқариб ташланмаса, қайта ишлов берилаѐтган 
маҳсулотларда (биомассада) учувчан ѐғ кислоталари ва спиртлар 
ҳосил бўлади. Бу бирикмаларнинг метоболизми ҳаѐт фаолияти ҳосил 
бўлган водородни метан бактериялар билан боғлашга бағишланган 
синтроф бактериялар томонидан амалга оширилади. Метаноген 
бактерияларнинг Н
2
/СО
2 
схемасидаги метаболизми кетма-кетлигини 
қийинчиликларсиз кузатиш мумкин (1.6-расм).