Тожикистон ҳисобланади. Бу минтақаларда бизнинг эрамиздан олдин суғорма
деҳқончилик мавжуд бўлган (КУль.Флора) . Бу пайтда Фарғона водийсида шоли
экилиб келинган. Россиянинг жанубида 1927 йилда Астрахан вилоятида
экилган.(К.Ф. Лим)
•
Шоли буғдойдан кейинги кўп тарқалган экин. FАО нинг
2000 йил
маълумотларига кўра, шоли 153,5 млн.гектарни, ўртача дон ҳосили 38,63 ц/га ни,
умумий дон ҳосили 592873 минг тоннани ташкил этади.
Ер юзида шоли экин майдони, ҳосилдорлиги ва ялпи ҳосили (FАО маълумотлари, 2010 )
Давлатлар,
Минтақалар
Экин майдони,
минг.га
Ҳосилдорлик, ц.га Етиштирилган дон,
минг.т.
Ер юзида
153458
38,63
592873
Африка, шу ж.
7707
22,06
17004
Нигерия
2011
15,94
3277
Мадагаскар
1100
20,70
Осиё, шу ж.
137035
39,37
539497
Хитой
30508
62,41
190389
Ҳиндистон
44600
30,27
135000
Индонезия
11523
44,26
51000
Ўзбекистон
95
36,92
175
Тажикистон
16
23,75
38
Шим.Америка
1993
55,60
11081
АҚШ
1249
69,63
8693
Жан.Америка
5712
35,45
20249
Овропа, шу ж.
411
62,02
2548
Россия
187
26,74
500
Испания
114
66,97
761
Австралия
145
96,55
1400
Сист емат икаси.
Шоли - қўнғирбошлилар
оиласи – Poaceae, Oryzae –
трибеси, Oryza авлодига мансуб
ўсимлик бўлиб, биринчи март а
1735 йили К.Линней т омонидан
тавсиф-ланган. Унинг т ўлиқ
таснифини кейинчалик бот аник
олим Р.Ю.Рожениц келт ирган.
Унинг авлоди 19-т а т урни ўз
ичига олади. Шундан фақат икки
тури маданий ҳолда
ет ишт ирилади:
O. Sativa L., O.
Glaberina Steud.
Биологияси. Шолини ўсиши ва
ривожланиши. 1.Ривожланиш даврлари.
УРУҒНИ УНИБ ЧИҚИШИ, МАЙСАЛАНИШ.
Шолида бир текис кўчат ундириб олиш даври энг муҳими.
Шоли уруғининг бўртиши учун
23-28 % сувни
ўзини вазнига
нисбатан талаб қилади. Бу пайтда улар кислородга мухтож
бўлмайди.
Эндосперма
анаэроб
нафас
олиш
ҳисобига
ривожланади. Уруғ чуқур экилганда (4-5 см) анаэроб нафас
олиш тезлашади. Натижада уруғни нобуд бўлишига олиб
келади.
Уруғ
10-16 °С
униб чиқади, муқобил харорат 34°С. Уруғни
униб чиқишидан майсалашгача 7-15 кун ўтади. Бу ҳаво
ҳароратига, тупроқ намлигига ва унувчанлик даражасига
боғлиқ.
Майсаланиш
даврида
3-4
барг
ҳосил
бўлади.
Майсаланиш даврида илдиз мажмуаси кучли ривожланади,
илдизларидан ҳаво йўллари пайдо бўлади, ўсимликни кислород
билан таъминлайди. Майсалари 15 см сув бостирилганда осон
юқорига чиқади.
Тупланиш ва найчалаш.
•
Ҳарорат
20-30°С
бўлганда тез ўсади, бу даврда минерал ўғит солиш
яхши натижа беради. Бу шароитда ён поялар ҳосил бўлади, натижада
тупланишга олиб келади. Тупланиш 3-4 барг ҳосил бўлганда бошланиб 8-9
барг ҳосил бўлганга қадар давом этади ва найчалаш даври бошланади.
Тупланиш даври энг муҳим давр, шолининг ривожланишига боғлиқ
бўлади. 8-9 барг ҳосил бўлганда найчалаш даври бошланади. Бу даврда
рўвак ва унинг аъзолари ривожланади. Гуллаш. Шолининг гуллаши
унинг рўвак чиқариш даври билан тўғри келади. Агар рўвак чиқариш
куннинг биринчи ярмида бўлса, унда гуллаш куннинг иккинчи ярмида,
агар бордию рўвак чиқариш куннинг иккинчи ярмида бўлса унда гуллаш
кейинги куни келади.
•
Гуллаш куннинг ҳароратига боғлиқ. Гуллаш учун мақбул ҳарорат
30°С га яқин , паст 15-20° ва
юқори ҳарорат 50°С атрофида бўлади. Гуллаш
юқоридан бошланади, лекин рўвакда биринчи бўлиб биринчи бошоқча
гуллайди. Умуман олганда гуллаш тартиби тез бўзилиб туради. Рўвак 5-8
кун гуллайди. Гуллаётган бошоқчаларнинг энг кўп сони 2-3 кунлари
кузатилади.
•
Мақбул гуллаш учун ҳавонинг намлиги 70-80 % бўлиши керак. Жуда
паст намликда (40%) шоли гулламайди. Битта гул ўртача бир соат
Do'stlaringiz bilan baham: |