Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Пробит таҳлил махсус статистик метод сифатида дала 
экинларидаги зараркунандаларга, касалликларга ва бегона ўтларга 
қарши кимёвий ёки биологик кураш жараёнларида кенг 
ишлатилади. 

---

129
Маълум турдаги зараркунандалар инцектицидлар ёки 
нурланишларнинг маълум дозаларидан бутунлай нобуд бўлиш 
хусусиятига эга. Уларни нобуд қилиш дозасиси (LD ёки CD) ўлчаш 
қийин. Улар баъзи турли катта дозаларда ҳам нобуд бўлмаслиги 
мумкин. Уларни бирданига 100% нобуд бўлиш дозасини ўрнатиш 
кўп ҳолда иқтисодий томондан катта молиявий харажатлар сарфи 
билан боғлиқ. Амалиётда мавжуд барча хашоротларнинг 50% и 
нобуд бўлишга мўлжалланган дозасини қабул қилиш етарли ва буни 
LD
50
(ёки CD
50
) билан белгилаш қабул қилинган (LD – летальная 
(ўлиш) дозаси ёки CD – смертельная (ўлдириш) дозаси). 
3-расм. Зараркунандаларнинг нобуд бўлиш фоизининг 
инцектицид дозасига боғлиқлик графиги. 
50% ҳашоротлар бошининг нобуд бўлиш бўлмаслигини 
статистик йўл билан аниқланади. Бу усулда аниқланган график 3-
расмда тасвирланган. Бу графикни тўғри чизиққа ҳам (4-расм) 
трансформациялаш мумкин. Эгри чизиқни таҳлил қилишда анча 
қийинчиликлар туғдириши мумкин. 
Унинг учун ўрганилаётган препарат (ёки нурлантириш) 
дозаси логарифмини обсцисса ўқига, ордината кузатишдаги ўқига 
эса ҳашоротларнинг улушини фоизда қўйиш мумкин. Бу каби 

---

130
шартли эҳтимолий қийматларни трансформациялашга пробит – 
таҳлил (ингл. probility unit – эҳтимолий бирлик) дейилади. Бундай 
фоизга мос нобуд бўлиш боғланишини 2-жадвалдан аниқлаш 
мумкин. 
2-жадвал 
Интексидни пашшаларга таъсир қилишини синаш натижалари 
Доза 
(концентрация, 
мг/л) Д 
Ўртача 
улиши 
(%) 
Дозалар ва ўлиш фоизларининг 
трансформацияланган қийматлари. 
Lg Д (X ўқи) 
Пробит қиймати 
(Y ўқи) 
250 13 
2,398 
3,87 
500 15 
2,699 
3,69 
1000 22 3,000 
4,23 
2000 39 3,301 
4,72 
8000 66 3,903 
5,41 
Доза логарифми (ёки конценрацияси)