Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги гулистон давлат университети

2. ПОМИДОРНИ ҚАЙТА ИШЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ 
2.1. Томат халим тайёрлаш учун хом-ашёга қуйиладиган талаблар 
Қайта ишланган консервалар тайёрлашга мўлжалланган помидор хом-
ашёсини териш, ташиш ва тайёр холатга келтириш ишлари ўз вақтида ва 
талаб 
даражасида 
бўлиши 
мақсадга 
мувофиқдир. 
Сабзавот 
маҳсулотларининг, хусусан помидор сифатига қўйиладиган талаблар илмий 
жиҳатдан 
асосланган 
бўлиши 
лозим. 
Сабзавот 
маҳсулотларини 
стандартлашда уларнинг биологик хусусиятлари, кимёвий таркиби, 
сақланувчалиги каби бир қатор хоссаларини ҳисобга олиниб, товар 
навларига, синфига ва категорияга ажратилади. Шу билан бирга 
махсулотнинг сифат кўрсаткичлари унинг қайси мақсадда ишлатилига қараб 
хам табақаланади. 
Маҳсулотнинг маълум бир сифат кўрсаткичлари бирон мақсадда 
фойдаланиши учун юқори хисобланса, бошқа бир мақсадда ишлатилиши 
учун эса паст бўлиши мумкин [Е.П.Широков, 1978]. 
Қ.Додаев [2007] қуйидагича ёзади. Хом-ашё қабул қилинганда ундан 
10-15 
кг
миқдорда ўртача намунаси олинади. Томат ағдарилган 
транспортёрдан механик усулда намуна олиш мосламаси ишлаб чиқилган. 
Томат заводга контейнерда келтирилганда унинг намунаси юк тушургичдан 
олиниши тавсия эилади.
Олинган намунада қуруқ модда миқдори ўлчанади ва техник таҳлил 
ўтказилади. Томат сифатини экспресс-таҳлил қилиш тизими ишлаб чиқилган. 
Бу тизим тезда томат сифатининг объектив физик ва кимёвий 
кўрсаткичларини аниқлаш учун қўлланилади. Бу томат ранги, қовушқоқлиги, 
қуруқ модда миқдори, Э/НЭ , рН, С витамини миқдори ва ҳоказо. 
Р.О.Ориповнинг [1991] маълумот беришича, помидор ўртача 
намунасини олиш усулига амал қилинади. 100 та партиядан учтадан кам 
бўлмаган миқдорда намуна сифатида олинади. 100 дан ортиқ бўлганда эса 
хар 50 жой учун қўшимча яна битта жойдан олинади. Олинган намуналардан 

---

32 
тахлил учун ўртача намуна хосил қилинади. Ўртача намуна эса умумий 
намунанинг 10 фоизидан кам бўлмаслиги керак. Помидор учун бўлган давлат 
стандарти талабларининг асосий кўрсаткичлари қуйидагилардан иборат: 
Янги узилган помидорлар ДАСТ талабига кўра, янги узилган, тоза, 
яхлит пишган, тўғри шалланиб, уриниб шикастланмаган ва офтоб 
кудирилмаган етилиш даражаси жихатидан қизил, хамда пушти рангда 
бўлиши керак. Помидор кўндаланг кесимининг диаметри, томатдошлар учун 
камида 4 см ва майда хосилли навлар учун 3 см бўлиши лозим. 
Хар бир партияда пўкакланган мевалар 15 %, белгиланган ўлчамлардан 
кичик мевалар 5 %, бироз эзилганлари ва босилганлари 10 % бўлиши рухсат 
этилади. Помидорларда майда мевали, гўштдор, узунчоқ ва думалоқ шаклли 
навлардан олинган маҳсулотлар сиркаланган консерва учун фрйдаланилади. 
Бунда талаб даражасида етилмаган помидорнинг аалашишига йўл 
қўйилмайди [Е.П.Широков, В.И.Полегаев, 2000]. 
Юқорида ёзилганлани хисобга олиб, сифатли консерва махсулотларини 
тайёрлаш учун хом-ашё сифатига алохида эътибор бериб, уларга 
қўйиладиган талабларга тўлиқ жавоб берадиган хомашё тайёрлаш лозим. 
Бунда асосан нав танлаш, етиштириш технологиясини тўғри қўлаш ва 
хомашёни ўз вақтида йиғиб олиб, уларга ишлов бериш сабаб бўлади. Яна 
қўшимча қилиб шуни айтиш лозимки, хомашёнинг сифати ва унга 
қўйиладиган талаб сабзавот навларини районлаштириш, яъни об-хаво ва 
тупроқ шароитлари бўйича мос келишидир.