Ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалик вазирлиги

6-расм. Гидростатик тарози
Архимед қонунига мувофиқ , суюқликка бостирилган жисмда тепага вертикал ҳолатда қаршилик кучини кўрсатади. Бу кучни итарилиш кучи деб аталади. Итарилиш кучининг катталик ҳажми, суюқлик массаси ҳажмига тенг. Бундан ташқари, жисм суюқлик кўпайгани сари ўз ҳажмини йўқатаётганга ўхшайди.
Зичликни аниқлашда гидростатик тарозидан фойдаланиш имкони бор. Аввал жисм массаси ҳавода ўлчанади, кейин яна бир бор қайта ўлчаш ўтказилади, унда сувга чўктирилган жисм огирлиги ўлчанади. Иккита ўлчаш оралиғидаги фарқ таъсир кўрсатаётган жисмнинг кўтарилиш кучига тенг. Сувнинг зичлиги 1,0g/cm³ га тенг бўлганлиги сабабли, кўтарилган сув ҳажмини аниқлаш имкони мавжуд, шу билан бирга жисм ҳажмини ҳам. Масалан:Метал жисм оғирлиги ҳавода 100g, сувда 80g. Демак, жисм ўзида 20g (=20cm³) сувни сақлайди. Натижада, сувнинг ҳажми 20cm³ . Энди осонлик биланметал жисм зичлигини ҳисоблаш мумкин.
Мора-Вестфаля тарозиси ёрдамида эритмалар зичлигини аниқлаш
Сувга туширилган пўкак, зичлиги паст бўлган суюликларда тезроқ амалга ошади. Пўдкакнинг сувга ботиш кучи, қаршилик кучига нисбатан катта қаршилик кўрсатади.
Ушбу катталикнинг ўлчов бирлиги пропорционал қаршиликка нисбатан тенг келолмайди. Гидростатик тарозилар ёрдамида зичликни ±0, 001 g/cm³ аниқликкача ўлчаш имкони бор. Қўшимча оғирлик толари ёрдамида зичликни аниқлаш имкони бор > 1 (итарилиш кучи). Бироқ, юқори қуюқликка эга бўлган суюқликларнинг зичлигини аниқлаш мушкул, сабаби ула сувга ботишга катта қаршилик кўрсатади.
4.4. Ариометр ёрдамида эритмалар зичлигини аниқлаш Ареометрнинг тузилиши ва ишлаш принципи
Ареометр цилиндр шаклидаги шиша трубочка, қуйи қисмида балласт (свинец) сақлайди, юқори қисми ингичка цилиндр шаклидаги кўндаланг нуқтага эга. Ушбу шишада шкала жойлашган бўлиб, сувга туширилганда сувнинг зичлигини аниқлаш икони яратилади.
Сувга туширилганда ареометр/пўкак тўлиқ сувга ботмагунча туширилади. Зичликни янада аниқ аниқлаш учун суюқлик ареометр учун эталаон ҳисобланган ҳароратга эга бўлиши зарур, ареометр суюқликда эркин харакат қилмоқлиги лозим, ўлчов учун белги доим кўз олдида турмоҳи лозим. Махсус ареометрлар мавжуд бўлиб улар таркибида алькаголь сақловчи шакар, туз, электролитларни ўлчаш учун фойдаланилади. Улар таркибдаги эриган моддалар ҳажмини аниқлаш учун ишлатилади, масалан: узум таркибидаги шакар миқдорини.
Назорат саволлари

1. 
   Зичлик деганда нимани тушунасиз?
   
2. 
   Зичликни аниқлаш жараёнида қандай муамолар учрайди?
   
3. 
   Қаттиқ жисмлар зичлиги қандай аниқланади?
   
4. 
   Ариометр ёрдамида эритмалар зичлигини қандай аниқланади?
   
5. 
   Сут таркибидаги зичлик нимани англатади?
   

Адабиётлар:

1. 
   ISO 13302 Sensory Analysis - Methods for assessing modifications to the flavour of foodstuffs due to packaging
   
2. 
   www. standart. uz.
   
3. 
   www.ISO.com