Ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалик вазирлиги

1. Истеъмолчи муносабати омилига асосланган усули. Бу усулларнинг афзаллиги шундаки, истеъмолчининг маҳсулотнинг қадоқланиши, замонавий материаллар қўлланилиши, замонавий технологияларни қўллаб янги маҳсулот яратилганлиги каби ўзгаришларга муносабати ўрганилади. Бу усулда баҳолаганда мутахассис сифатида эмас, балки истеъмолчи сифатида ёндошувнинг хусусиятлари ўрганилади.
Маҳсулот сифатини бу усулда баҳолаганда гедоник шкалалар асосида тузилган жадвал тўлдирилади (2-жадвал.)
2-жадвал.
Маҳсулот сифатини баҳолаш учун гедоник шкалалар

№	Хусусияти		А	В	С
1	Жуда ёқимли	+4
2	Ёқимли	+3
3	Ўртача ёқимли	+2
4	Кам ёқимли	+2
5	Нейтрал	0
6	Салгина ёқимсиз	-1
7	Ўртача ёқимсиз	-2
8	Ёқимсиз	-3
9	Жуда ёқимсиз	-4

Бунда истеъмолчилар ўзлари тўғри деб ҳисоблаган катакчага (+) белгисини қўяди ва бу белгилар ҳисобланиб, маҳсулот сифати баҳоланади.

2. Сенсорик баҳолашнинг сифат таҳлили усуллари.
Бу усуллар икки ёки ундан ортиқ маҳсулотларнинг органолептик хусусиятлари фарқ қилганда қўлланилади.
А. Ўзаро таққослаш усули қуйидаги ҳолларда қўлланилади:

• 
  Иккита таҳлил қилинётган маҳсулотлар орасида фарқ бўлганда;
  
• 
  Иккита таҳлил қилинётган маҳсулотлар орасида афзали борлигини аниқлаганда;
  
• 
  Дегустаторларни ўқитишда фарқлаш ва таълим олувчиларини назорат қилишда.
  

Бу усулда баҳолаганда намуналар жуфтлиги биргаликда ёки кетма-кетликда баҳоланиши керак. Намуна жуфтликлари бир-биридан кўп фарқ қилмайдиган иборат бўлиши керак. Бунда дегустатор намуналар сифати орасидаги фарқни аниқ баҳолай олиши талаб қилинади.
Б. Триангуляр (учбурчак) усули икки маҳсулот ўртасидаги фарқни учбурчак усулида баҳолашга асосланади. Бу усулда учта намуна олинади, улар орасидаги 2 таси бир хил бўлади. Бунда дегустаторларнинг сезувчанлик қобилиятлари назоратдан ўтади.
В. Сенсорик баҳолашнинг “Дуэт-трио” усули. Бу усулдан иккита намунанинг бир-биридан яққол фарқ қилувчи жиҳатларини аниқлаш учун фойдалананилади. Икки шаклда амалга оширилади:

• 
  Ўзгарувчан кодланланган назорат намуна билан солиштирилиб, фарқлар аниқланади;
  
• 
  Доимий (ўзгармас) назорат намуна билан солиштирилиб, фарқлар аниқланади.
  

Г. “Бештадан иккитаси” усули. Бу усул дегустаторлар ўқитиш ва тренинглар ўтказишда бир биридан кам фарқ қилувчи намуналар асосида бажарилади. Бунда намуналар бешта блокка ажратилади, кодланади ва дегустаторларга тақдим этилади. Уларга намуларни хусусиятлари бўйича блокларга ажратиш вазифаси қўйилади. Бу усул юқорида келтирилганларига қараганда самаралироқ ва қулайроқ ҳисобланади.