Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

- 2 0 4 -

---

а) ком мунистик мафкуранинг ем ирилиш и сабабли маъна­
вий ҳаётда юзага келган бўш лиқ ўрнини тулдириш зарурати;
б) с о б и қ И тти ф оқ давлатида д и н ва ди н дорларн и н г таъ- 
қиб қ и л и н ган л и ги ;
в) одам ларда миллий ўзли кн и ан гл аш туйғуси ва э тн и к
ж иҳатдан ў зи н и н г насл-н асаб и н и и зл аш н и н г кучайганлиги;
г) а й р и м и ж тим оий-си ёси й ва и қги со д и й ҳаётдаги ўзга- 
р и ш л ар ;
д) хориж ий д авлатларнинг д и н и й экстрем и сти к ва ф унда- 
м ен т а л и с т и к руҳдаги о қи м ва м азҳ аб л арн и қў ллаб-қувват- 
л аш лари .
XX аср н и н г иккинчи ярм ида Ш а р қ давлатларининг иж- 
ти м о и й -и қги сод и й ривож ланиш суръатларининг ош иб б о р и ­
ш и, ф ан ва техника тараққиёти иж ти м ои й ҳаётда Ғарб мада­
нияти таъ сиринин г кучайиш ига сабаб бўлди. Таъкидлаш жо- 
изки, бундай ж араёнлар муқаррар р ави ш д а миллий урф -одат- 
лар ва анъаналар, жумладан д и н и й анъан аларн и н г иж ти м о­
ий ҳаётдаги м авқеини ўзгартиради, м и лл и й м аданиятда ва 
д и н и й таълим отда модернизация ж араён лари н и вужудга кел­
тиради. И ж тим оий ҳаётдаги бундай ўзгариш лар ди н и й э к с ­
трем изм ва ф ундаментализм тўсқи н ли ги га дуч келади. Ж а \о н
м и қ ё си д а , хусусан Ў збекистонда д и н и й экстрем и зм ислом 
экстрем и зм и ш аклида ўта кескин кўриниш да намоён бўлм оқ- 
да. И слом экстрем изм и вакиллари цуйидаги гуруҳларга бўли- 
нади: б иринчидан , ислом экстрем истлари (бузғунчилари, деса 
тў ғр и р о қ бўлади) ҳозирги зам он м усулм онлари яш ай д и ган
д авлатларнинг раҳбарларида м усулм ончиликдан асар ҳам қол- 
м ага н , улар д аҳ р и й л ар д и р , д е ган д а ъ в о би лан ч и қади л ар. 
Ш унинг учун диний экстрем истлар ислом ақидаларини иж ­
тим оий ҳаётда қайта тиклаш учун қатъий ҳаракатга уидайдилар; 
и к к и н ч и д а н , улар ислом , ш а р и а т қ о н у н л а р и н и м ам л ак ат 
м иқёсида ўрнатиш га, б ин обари н , о ч и кд ан -о ч и қ, ислом дав- 
л ати н и б арпо этиш учун курашга чақирадилар.
Ислом экстремизми ва ф ундам ентализм ининг Ў збекистон- 
да 80-йилларнинг охирлари ва 90-йилларнинг бош ларидан ёйи- 
ли ш и иж тимоий-оиёсий барқарорли к ва фуқаролар тотувли- 
гига жиддий хавф т/гаирди. М азкур хавф нинг қанчалик хатар-
- 205 -

---

ли эканлиги Ў збекистон Республикаси П резиденти И А К а р и - 
мов асарларида атроф лича баён қилинган. П резидент И А К а -
римов диний экстрем изм ва фундаментализм биринчи навбат­
да ф уқароларнинг ислоҳотчи давлатга иш он чи н и йўққа чиқа- 
риш да кўринаётганлигинч қайд этган. Бу беж из эмас, чунки 
ўтиш даври сиёсий тизимида давлат бош қарув органлари я н ­
гидан ш акллантирилган. Сиёсий ҳаётга раҳбарлик қилиш таж ­
рибаси энди ш аклланаётган бир вақгда ҳоки м и ят органлари 
давлат б ош қаруви ж и л о ви н и мустаҳкам қўлда тутиб туриш
им кониятига эга эмас. Д иний экстремистлар бундай қулай им- 
кониятдан «унумли» фойдаланиш га и н тиладилар1.
Ў збекистонда ўтиш даврида д ем о к р ати к ж ам и ят қуриш
м еханизм и аста-сек и н , босқи чм а-босқи ч ҳаётга татб и қ этиб 
б орилм оқда. Ф ун дам ентали стлар бундай вазиятда ўзларини 
д ем ократия учун кураш увчи ф идойилар си ф ати да кўрсатиш га 
уринадилар. У ларнинг адолат ҳақидаги ом м аб оп . :козибадор, 
ам м о б а қ и р о қ ва асосси з даъватларига ҳаётий таж рибаси етар­
ли булмаган айрим гурухлар, хусусан ё ш л ар и м и зн и н г кўр- 
кў р о н а э р г а ш и ш л а р и , ф у н д а м ен та л и ст л а р га қарам бўлиб 
қо л и ш л ар и кузатилади. Бундай х а в ф -х а тар л а р н и н г олдини 
олиш м ақсадида яратилган миллий ғоя асослари , бую к д ав­
лат қуриш кабилар мазкур аҳоли қатлам лари кучи ни бунёд- 
к о р л и к к а , в а й р о н к о р ғоялар таъ си р и га қ а р ш и и м м ун и тет 
ҳосил қилиш га йўналтирилган.
Ў збекистон кўп конф есси яли давлат. Ҳ о зи р кунда Ў збе- 
кистонда йигирм ага я қ и н д иний ко н ф есси ял ар ф ао л и ят олиб 
бормокда. Д и н и й экстрем истлар мам лакат м интақапари аҳоли- 
си ва и ж тим оий қатлам лар ўртасида «ҳақиқий» ва «сохта» 
д и н д о рли к белгилари бўйича қ ар ам а-қарш и ли к лар келтириб 
чиқариш га ҳаракат қиладилар. Д и н д о р л и к белгилари бўйича 
та ф о в у т л а р м и л л а тл а р ў р таси д аги т о т у в л и к , м и н тақад аги
халқлар дўстлигига рахна солиш и м умкин.
М ам лакат ичкарисида ди н и й кон ф есси ялар ўртасида юзага 
кел и ш и эҳ ти м о л и бўлган адоват м усулмон ва номусулмон 
давлатлар ёки уларн и н г ж ам оатчилиги о раси д а ҳам Ў збеки-
1 Қаранг: