Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я р. М. Махмудов, Б. Н. Сирлиев

Тафаккур турлари
Шаклига кўра
кўргазмали харакат 
кўргазмали образли мантиқий
Кўриладиган масаланинг 
характерига кўра
назарий
амалий
ижодийлик элементига кўра
конвергент
дивергент
янгилиги ва ноѐблигига кўра
репродуктив
продуктив (ижодий)
Ҳаѐт мобайнида ўқиганларимиз, маълум шарт-шароитларда аниқ 
далиллар ва назарий билимлар асосида мушоҳада қилган, билим ва ғояларимиз 
асосида юритган фикрлаш жараѐни 
назарий тафаккурдир
. Ундан фарқли 
амалий тафаккур 
бевосита ҳаѐтда ва харакатларимиз мобайнида ҳосил бўлган 
фикрларимизга асосланадиган тафаккурдир.
Кўргазмали – ҳаракат тафаккурининг 
хусусияти шундаки, у ҳам 
одамнинг реал предметлар билан иш олиб бораѐтган пайтдаги фикрлаш 
жараѐнини назарда тутади. 
Кўргазмали – образли тафаккур 
эса кўрган- 

---

111 
кечирган нарса ва ҳодисаларнинг аниқ образлари кўз олдимизда гавдаланган 
чоғда уларнинг моҳиятини умумлаштириб, билвосита акс эттиришдир. 
Мантиқий тафаккур –
мавҳум (абстракт) тафаккур бўлиб, сўзлар, сўзда 
ифодаланган билим, ғоя ва тушунчаларга таянган холда бевосита идрокимиз 
доирасида бўлмаган нарсалар юзасидан чиқарган ҳукмлар, мулоҳазаларимиз бу 
тафаккурга мисол бўла олади. Масалан, олам, унинг ноѐб ва мураккаб 
ҳодисаларини фақат мавҳум, абстракт тафаккур ѐрдамида фалсафий 
ўрганилади.
Фикрлашнинг яна бир тури 
репродуктив 
бўлиб, унинг моҳияти – 
кўрган- билган нарсамизни айнан қандай бўлса, шундайлигича, ўзгаришсиз 
қайтариш ва шу асосда фикрлашга асосланади. Ундан фарқли 
продуктив ёки 
ижодий 
тафаккур 
–
фикрлаш 
элементларига 
янгилик, 
ноѐблик, 
қайтарилмаслик қўшилгандаги тафаккурни назарда тутади. Шунга боғлиқ 
бўлган