Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги навоий давлат педагогика институти

4.Ўзбекистонда ижтимоий психология соҳасида олиб борилган тадқиқотлар. 

---

Ижтимоий психология жамиятимизда шахслараро муносабатларнинг табиати ва 
қонуниятларини ўрганувчи фан сифатида ўзининг назарий тамойилларини амалиётга тадбиқ 
этмогъи ва шу орқали янгича мазмундаги демократик муносабатларнинг жамиятнинг ҳар бир 
жамоасида, оиласида ва фуқаросида қарор топишига, ёшларда янгича фикрлашни ва 
дунёқарашни шакллантириш жараёнига кўмаклашиши зарур. 
Лекин тарих бизга шундан дарак берадики, яхлит, тизимли ижтимоий психологик 
қарашлар тизими умуман бўлмаган. Ижтимоий психологик тадқиқотларнинг ўтмишдаги ва 
ҳозирги кундаги ҳолати М. Отажоновнинг қатор илмий мақола ва рисолаларида баён 
этилган. Унинг охирги йилларда ўтказилган илмий тадқиқоти натижаларига кўра, ижтимоий 
психология фан сифатида муҳимлик шажарасида иккинчи ўринни эгаллайди, ижтимоий 
психология ва ана шу фаннинг муаммолари энг истиқболли ва ечилиши зарур, долзарбидир.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки,
Тадқиқот натижасида шу нарса аниқландики, оила аъзоларининг роллар борасидаги 
мувофиқ ўзаро муносабатлари оилавий ҳамжиҳатликнинг муҳим шартидир. Оилавий 
мажоролар эса, асосан ҳозирги замон ўзбек аёлининг ижтимоий меҳнат билан бандлиги 
ҳамда оилавий муносабатларда эскилик сарқитларининг сақланиб қолганлигидадир.
Ғ.Б. Шоумаров ва Е. А. Моршиналарнинг (1986) тадқиқотларида эса оилада 
болаларнинг тарбиясига бевосита таъсир кўрсатадиган ижтимоий психологик омиллар 
ўрганилди, чунончи, унда ўзига хос миллий ва анъанавий ўзаро муносабат хусусиятларининг 
ўрни белгиланади.
Оилавий муносабатлар психологияси хусусида ўтказилган муҳим тадқиқотлардан 
бири Н. Согиновнинг ўзбек оиласига хос бўлган никоҳ ва оила муносабатлари - никоҳдан 
қоникиш, никоҳ мотивлари, оила қуришнинг ўзбекларга хос бўлган ёш хусусиятлари, ёш 
ўзбек оилаларидаги психологик можаролар ва ажралишларнинг сабабларини тизимли тарзда 
ўрганган илмий ишидир. Бу тадқиқотда илгари ҳеч ўрганилмаган илмий маълумотлар 
тўпландики, уларга кўра: 
Ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida yurtimizda rivojlanish tarixiga 
e’tibor beradigan bo`lsak, shuni ta’kidlash lozimki, u oxirgi o`n yilliklar 
mobaynida shakllanmoqda, xolos. Lekin tarixdan, umuman psixologiyaning 
O`zbekiston xududida shakllanishini tahlil qilinsa, uning diniy-falsafiy 
oqimlar va qarashlar tizimida o`ziga xos tarzda shakllanib kelganini ko`rish 
mumkin. Masalan, eramizning, II-III asrlarida rivoj topgan mexanizm 
(asoschisi Mani) yoki mazdakizm (asoschisi Mazdak) va boshqalar o`z diniy 
qarashlari tizimida ijtimoiy munosabatlar, ijtimoiy adolat va shaxsning o`ziga 
xosligi kabi goyalarni keng tashviqot qilganlar. 
O`zbekistonda o`tkazilayotgan ijtimoiy psixologik tadqiqotlar asosan 
oilada va oilaviy munosabatlarga bag`ishlangan. Birinchi ijtimoiy psixologik 
tadqiqot ham 70-yillarning oxirida 80- yillarning boshida I.Ekubov 
tomonidan o`tkazilgan bo`lib, u oilaviy munosabatlarning barqarorligi va er-
xotin ijtimoiy rolarning muvofiqligini ta’minlovchi sotsial-psixologik 
omillarni o`rganadi.

---