Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

(А.Джураев фотоси).
Шошилинч тарзда вайрон бўлган шахар ҳудудида ўтказилган кузатувлар 
юқори ва паст қаватли иморатларнинг шикастланиш даражалари орасида кескин 
фарқ мавжудлигини кўрсатди. Буни аниқлаш учун 9-15 декабр кунлари 
статистик маълумотлар йиғилди ва ўша ерда ишлаб чиқилди.
Жадвал 
Ленинакан шаҳрида 7 декабр 1988 й. зилзила интенсивлигини (I) ҳархил 
қаватли биноларнинг шикастланиш даражаси (d) ёрдамида баҳолаш
. 
Қават 
Бинолар-
нинг 
тебраниш 
даври (с) 
Ўрганилган
бинолар 
сони 
Ўртача 
шикаст- 
ланиш 
даражаси 
(d) 
Иморатларнинг 
турлари бўйича 
зилзила 
интенсивлигини 
МSК-64 шкаласи 
бўйича баҳолаш 
(балл) 
I
б
Ўртача I
 
1 
2 
0,1÷0,2 
221 
62 
0,84 
1,2 
6,3 
6,7 
6,5 
3 
4 
5 
0,2÷0,4 
27 
27 
65 
2,8 
3,5 
3,34 
8,1 
8,8 
8,6 
8,5 
7 
9 
0,4÷0,6 
4 
28 
4,0 
4,2 
9,3 
9,5 
9,5 
Жами: 
- 
434 
- 
- 
- 

---

57 
Юқоридаги 
жадвалдан 
кўриниб 
турибдики, 
иморатларнинг 
биринчисидан тўққизинчисига борган сари зилзила интенсивлиги кўтарилиб 
бораяпти. Бу нарса бинолар заминидаги грунтнинг тебраниш даври билан 
тўққиз қаватли биноларнинг тебраниш даврлари тенглиги (ёки бири бирига) 
яқинлигидан далолатдир. Тадқиқот натижаларидан келиб чиқадиган натижа 
шуки - Ленинакан шаҳрида зилзила натижасида «грунт – бино» тизимида 
тебраниш даври 1 секундга яқин бўлган кучли сейсмик тебранишлар асосан 
тўққиз қаватли биноларни вайрон қилди. Олган натижаларимиз биздан кейин 
Ленинакан шахрида Россия, Япония, Франция, Арманистон ва бошқа давлатлар 
геофизик мутахасислари томонидан олиб борган илмий-тадқиқот ишларида ўз 
тасдиғини топди. Яқингача, шаҳар ҳудудларининг СМР карталарида лойиҳа ва 
қурилиш ишларида фойдаланиш учун сейсмик зоналар фақат сейсмик 
интенсивлик (балларда) кўрсатилар эди. Энди эса, сейсмик зоналар балларда ва 
грунтнинг тебраниш даврларида берилади. «Грунт – бино» тизимида резонанс 
ҳодисаси содир бўлиши олди олинади. Демак, зилзила оқибатларини мукаммал 
ўрганиб, сабоқ олаяпмиз ва олган билимларимизни зилзиланинг оғир 
оқибатларини камайтириш учун ишлатаяпмиз. Ҳозирча зилзилани прогноз 
қилиш қийин, лекин зилзиланинг оғир оқибатларини камайтириш мумкин. Биз 
бу йўлда тўхтамаймиз!