Ўзбекистон республикаси фанлар академияси навоий бўлими ташкил этилганининг 5 йиллигига бағишланган “фан, таълим ва ишлаб чиқаришнинг

МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ 
«ИНТЕГРАЦИЯ НАУКИ, ОБРАЗОВАНИЯ И ПРОИЗВОДСТВА – ЗАЛОГ ПРОГРЕССА И 
ПРОЦВЕТАНИЯ», ТОМ I, ГОРОД НАВОИ, РЕСПУБЛИКА УЗБЕКИСТАН, 2022 
- 348 - 
тзлиқ тавсифлаб бера олмайди. Геоахборотнинг бир бирлигини олганда, 
унинг ўзгаришларини кузатишлик тадқиқот асосларини берса, уларни 
мониторингини ўтказиш учун эса даврийлик, муҳит кўрсаткичларини ҳам 
қамраб олиши – ҳисоб-китобларни мураккаблаштириб боради. Айнан шу 
тарздаги ҳисоб-китоблар, тадқиқотлар ва изланишларга асосланган ҳолда 
“интеграл геология” асослари билан мувофиқлаштиришни бошлаганимизда 
тўсатдан бир ҳолатга дуч келамиз: муҳитдаги мураккаб ахборот 
бирликларини умумлаштирилган геоахборот синфларига ажратишлик 
орқали статислик амалиётга енгиллик киритилади.
“Интеграл геология” тизимининг асосий геоахборот бирлиги – бу 
кузатув объектининг дастлабки ва энг кичик ўлчовдан энг мураккаб 
бирилигига қадар ахборотни қамраб олиши билан тавсифланади. Шу билан 
бирга геоахборот бирлигини энди муҳитдаги яна бир мураккабликка 
боғлаймиз, яъни геоахборотни полимасштаблик ҳолатидаги аксини тадқиқ 
этишга ҳаракат қиламиз. 
Полимасштаблик тамойили нафақат геология соҳасида ёки 
тадқиқотлари доирасида, бу жараёнларни демографик, миграцион 
жараёнлар [2], аҳолини этник тузилмаси тадқиқотларини олиб боришда ҳам 
қўлланилади. 
Миграцион жараёнларини геоахборот мониторинги
- бу комплекс 
тизим, унда ягона сақловчига кузатув майдонидаги географик ва атрибутив 
маълумотларни консолидацияси кузатилади, улар ўз вақтида муҳит-вақт 
таҳлилини ўтказиш мақсадида, геоахборот бирлигини оператив қайд 
этилиши орқали миграцион жараёнларни моделлаштириш ҳолатигача етиб 
борилади.
Айнан шундай мураккабликларга эга геоахборот бирликларини 
енгиллаштирган ҳолда таҳлили ва тадқиқотини ўтказиш учун бугунги кунда 
долзарб географик-ахборот тизимларини кенг қўллаш яхши натижаларни 
беришни бошлайди. ГАТ-технологияларини қўллаш орқали моделларни
визуаллаштириш (хариталаш), таҳлил қилиш ва баҳолаш бошқарув 
мақсадларидаги 
турли 
топшириқларни 
бажариш 
имкониятини 
кенгайтиради. “Интеграл геология” тизимидаги мураккабликлари тасаввур 
қилиб бўлмас даражадаги геоахборот бирликларини қайд қилиб бориш 
орқали маълумотлар базаси тузилиб боради. Бу жойда бугунги кунда 
мавжуд бўлган маълумотлар базаси билан ишлайдиган дастурий 
таъминотлар муваффақиятли қўлланилишига эришиш муҳим, бу дастурлар 
Microsoft SQL Server, Postgre SQLва уларда қайд этилган маълумотларни 
қўллаган ҳолда миграцион ҳаракатлар ахборотларини намоён этиш муҳим. 
Бу жойда бугуннинг дастурий таъминотлари ESRI ATCGIS, ESRI Агс-GIS, 
ESRI Агс-GISEnterprise қўлланилиши муҳим. 
Геоахборот мониторинги асосий тамойиллари қуйидагилар: 

---