Ўзбекистон республикаси фанлар академияси навоий бўлими ташкил этилганининг 5 йиллигига бағишланган “фан, таълим ва ишлаб чиқаришнинг

 
Калит сўзлар: қаттиқ қотишма, боғловчи, кек, шлам, фраксия. 
Key words:
hard alloy, binder, cake, slime, fraction. 
WC-Co асосидаги қаттиқ қотишмалар Cо-боғловчи таркибига кўра 
янгиланади. 
Шундай 
қилиб, 
WC-Ni-Co-Cr3C2-TiAl3 
кукун 
аралашмаларидан олинган Ni-Co-Cr-Al-W билан боғланган фазали 
цементитланган карбидлар маълум [1]. Уларнинг дилатометрик ўлчовлари 
шуни кўрсатдики, бу материалларнинг эриши ва қуюқлашиши Al миқдори 
ортиши билан юқори ҳароратга ўтади. Уларни аргонда синтерлаш Al нинг 
паст концентрациясида (0,63% оғирлиги) қувватни оширади, бу унинг TiAl3 
билан тўғридан тўғри бевосита реакцияси билан изоҳланади. Al миқдори 
ортиши билан вакуумли синтерлашдан кейин қолдиқ ғовакликни олиб 

---

МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ 
«ИНТЕГРАЦИЯ НАУКИ, ОБРАЗОВАНИЯ И ПРОИЗВОДСТВА – ЗАЛОГ ПРОГРЕССА И 
ПРОЦВЕТАНИЯ», ТОМ I, ГОРОД НАВОИ, РЕСПУБЛИКА УЗБЕКИСТАН, 2022 
- 145 -
ташлаш талаб қилинади. Al қўшимчалари иккита турдаги қўшимчаларни 
келтириб чиқаради. Биринчиси металл бириктирувчисида Al га бой бўлган 
кичик оксидларнинг ҳосил бўлиши бўлса, иккинчиси γ-типли кубик ички 
тузилишни ҳосил қилиши (Ni суперқотишмасига ўхшаш). ТЕМ-ЕDS усули 
шуни кўрсатадики, боғловчи фаза Co, Ni, Cr, W ва Al қотишмаси бўлиб, 
TiAl3 лик қисми - WC донининг ўсишининг ингибиторидир [2]. 
WC-га асосланган тизимлар учун муқобил боғловчиларга бўлган 
қизиқиш ортиб бораётгани ICME (Integrated Computational Materials 
Engineering) услуби тадқиқотига олиб келади. W ва C нинг миқдорлари 
мувозанатда бўлмаган ҳолатлари совутиш жараёнида боғловчилар нисбати 
оралиғида текширилади: Cо ва Fe-Ni. Бу шуни кўрсатадики, тизимда Ni – W 
нинг ва Fe – C нинг катта қисмини эритади. Тақдим этилган натижалар 
келажакда қаттиқ қотишмалар боғланиш тизимларини лойиҳалаш 
имконини беради [3]. 
Электрон сканерлаш (SEM), атом-кучи микроскопияси (АСМ), 
фокусланган ион нурлари (FIB), нано ва макро қаттиқликни ўлчаш (ISE) 
усуллари ёрдамида боғловчи морфологияси, боғловчи 85Ni-15Fe фазанинг 
қаттиқлиги ва цементланган WC ва тадқиқот ҳудуди бўйича маълумотлар 
олинди. Боғловчининг маҳаллий наноқаттиқлиги WC донига бўлган 
масофага боғлиқ экан: унга қанчалик яқин бўлса, қаттиқлик шунча юқори 
бўлади. Кўпкомпонентли қотишмаларнинг қаттиқ эритмасини аралашмаси 
моделидан боғловчининг Виккерс шкаласи бўйича қаттиқлиги ундаги W ва 
C нинг эрувчанлигини ҳисобга олган ҳолда ҳисоблаш учун фойдаланилди. 
Бирлаштирувчи фазанинг қаттиқлиги қотишманинг қаттиқлигига яқин 
бўлиб чиқди [4]. 
Оғирлигининг 2% қўшимча Мо
2
C бўлган WC-Ni асосидаги ҚҚнинг 
микро тузилиши ва механик хусусиятлари ўрганилди. WC-Ni қотишмасига 
фақат Мо2C қўшилиши, WC зарраларининг бириктирувчи томонидан 
намланишини яхшилайди, бу қотишма зичлиги, қаттиқлиги, синиш 
чидамлилиги ва узулишга бардошлигини ўлчаш билан тасдиқланади. Улар 
WC-10Ni, WC-Co, WC-Ni-TiC-Mo2C тизимлари кўрсатгичларидан юқори 
бўлиб чиқди. 
90WC-8Ni-2Mo2C цементланган қотишманинг микроструктуравий 
тадқиқотлари синтерлаш жараёнида WC заррачаларининг дон ўсиши 
йўқлигини кўрсатди, бу Mo2C - VC, TiC, Cr2O3 каби дон ўсиши 
инкибитори эканлигини тасдиқлайди. Фақатгина Mo2C қўшилиши 
қаттиқликни 
йўқотмасдан 
WC-Ni 
тизимининг 
умумий 
механик 
хусусиятларини яхшилаши мумкин [5].