Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси, тошкент ирригация ва мелиорация институти ва тошкент молия институти ҳузуридаги фан доктори илмий даражасини берувчи

2-расм. Жаҳон мамлакатлари континентлари бўйича аҳолини ижтимоий ҳимоя билан қамраб олиниши даражаси¹⁰
Бугунги кунда, Европа аҳолисининг учдан бир қисми аҳолининг корпоратив пенсия суғуртаси принципида тузилган тизимларда иштирок этмоқдалар. Корпоратив тизимлар давлат ва индивидуал схемалардан фарқли ўлароқ иш берувчилар томонидан молиялаштирилиб, компаниянинг ихтиёрий ажратмалари ёки жамоа шартномаларидаги мавжуд шартларга аралашуви остида, шунингдек, кам маъмурий харажатларга эга бўлади. Индивидуал пенсия тизими, эса корпоратив пенсия тизимидан фарқ қилиб, унда иштирокчилар индивидуал асосда ва ўз хохишига биноан иштирок этади ва бу жамғарма ҳар хил ташкилотлар орқали бошқарилиши мумкин. Ривожланган давлатлар бозорларида XX-асрнинг 70-йилларидан то ҳозирга қадар фаолликнинг ва институционал инвесторлар сонининг ўсиши капитал бозорларининг кенгайиши ва улардаги тузилмавий ўзгаришлар билан боғлиқ, аксар ривожланаётган мамлакатлар эса жамғармаларни институционаллаштиришни ошириш ва капитал бозорларини ривожлантириш йўлини танлади. Ривожланаётган мамлакатларнинг кўпчилигида институционал инвесторлар бошқарувидаги активлар ҳам тез ўсмоқда. Бу кўп жиҳатдан пенсия таъминотини ислоҳ қилишнинг бошланиши – пенсия активларини жамғармалаштириш билан боғлиқ ҳолат ҳисобланади.
Диссертациянинг “Пенсия таъминоти тизимини ривожлантиришнинг хориж тажрибалари, Ўзбекистондаги таҳлили ва тенденциялар” деб номланган иккинчи бобида давлат пенсия таъминотининг молиявий кўрсаткичлари ва тенденциялари, ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларда пенсия таъминоти тизими таҳлили ва асосий тенденциялар, жумладан нодавлат пенсия тизимининг асосий кўрсаткичлари таҳлил қилинган ва тегишли хулосалар шакллантирилган.
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг молиявий кўрсаткичлари шуни кўрсатадики, 2010-2020 йиллар давомида Пенсия жамғармаси даромадлари унинг харажатлари ижросига нисбатан юқорироқ бўлиб келган ва охирги
10 йилда Пенсия жамғармаси даромадлари 6,7 маротаба харажатлари эса
6 баробарга ортган. Ишчиларнинг иш ҳақидан ундириладиган мажбурий суғурта бадалининг бекор қилиниши (2018 йилда мазкур даромад манбаи Пенсия жамғармаси даромадлари таркибида 19,2 фоизни ташкил қилган), жамғарма даромадларига жиддий таъсир кўрсатди. Натижада 2019 йилда Пенсия жамғармасининг харажатлари даромадларидан кўпроқ прогноз қилинганлиги сабабли, даромад ва харажат ўртасидаги фарқни қоплаш мақсадида давлат бюджетидан 4700,0 млрд. сўм миқдорида субсидия ва 1192,1 млрд.сўм миқдорида ягона солиқ тўловидан ажратмалар ўтказилган бўлса, 2020 йилда бюджет маблағлари ҳисобидан 8000,0 млрд. сўм, 2021 йилда эса 12874,0 млрд. сўм миқдорида бюджет трансфертлари ажратилган. (3-расм).
Жамғарма даромадлари таркибидаги ўзгаришлар, бюджет маблағлари ҳисобидан субсидиялар ва солиқлардан ажратмаларнинг берилиши истиқболда жамғарма учун янги молиявий ресурсларни топиш заруриятини юзага келтирмоқда. Бунда аҳоли бандлигини ошириш, норасмий бандликка барҳам бериш ва умуман олганда пенсия тизимида таркибий ўзгаришларни амалга ошириш пенсия таъминоти тизими молиявий барқарорлигини таъминлаш имконини беради, деб ҳисоблаймиз.