Zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi

Ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimi 
Ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimi (IDS) yordamida tizim yoki tarmoq 
xavfsizlik siyosatini buzib kirishga harakat qilingan usul yoki vositalar 
aniqlanadi. Ruxsatsiz kirishlarni aniqlash tizimlari deyarli chorak asrlik 
tarixga ega. Ruxsatsiz kirishlarni aniqlash tizimlarining ilk modellari va 
prototiplari kompyuter tizimlarining audit ma’lumotlarini tahlillashdan 
foydalangan. Bu tizim ikkita asosiy sinfga ajratiladi. Tarmoqqa ruxsatsiz 
kirishni aniqlash tizimi (Network Intrusion Detection System) va 
kompyuterga ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimiga (Host Intrusion 
Detection System) bo‘linadi. 
IDS tizimlari arxitekturasi tarkibiga quyidagilar kiradi: 
himoyalangan tizimlar xavfsizligi bilan bog‘liq holatlarni yig‘ib 
tahlillovchi sensor qism tizimi; 
sensorlar ma’lumotlariga ko‘ra shubhali harakatlar va hujumlarni 
aniqlashga mo‘ljallangan tahlillovchi qism tizimi; 
tahlil natijalari va dastlabki holatlar haqidagi ma’lumotlarni yig‘ishni 
ta’minlaydigan omborxona; 
IDS tizimini konfiguratsiyalashga imkon beruvchi, IDS va 
himoyalangan tizim holatini kuzatuvchi, tahlil qism tizimlari aniqlagan 
mojarolarni kuzatuvchi boshqaruv konsoli. Bu tizim ikkita asosiy sinfga 
ajratiladi. Tarmoqqa ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimi (Network 
Intrusion Detection System) va kompyuterga ruxsatsiz kirishni aniqlash 
tizimiga (Host Intrusion Detection System) bo‘linadi. Tarmoqqa 
ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimi (NIDS) ishlash tamoyili quyidagicha: 

---

1. tarmoqqa kirish huquqiga ega bo‘lgan trafiklarni tekshiradi; 2. zararli 
va ruxsatga ega bo‘lmagan paketlarga cheklov qo‘yadi. 
Sanab o‘tilgan xavfsizlik bosqichlarini qo‘llagan holda Eavesdropping 
tahdidiga qarshi samarali tarzda himoyalanish mumkin. 
DOS (Denial-of-service) tarmoq hujumning bu turi xizmat qilishdan voz 
kechish hujumi deb nomlanadi. Bunda hujum qiluvchi legal 
foydalanuvchilarning tizim yoki xizmatdan foydalanishiga to‘sqinlik 
qilishga urinadi. Tez-tez bu hujumlar infratuzilma resurslarini xizmatga 
ruxsat so‘rovlari bilan to‘lib toshishi orqali amalga oshiriladi. Bunday 
hujumlar alohida xostga yo‘naltirilgani kabi butun tarmoqqa ham 
yo‘naltirilishi mumkin. Hujumni amalga oshirishdan oldin obyekt to‘liq 
o‘rganilib chiqiladi, ya’ni tarmoq hujumlariga qarshi qo‘llanilgan 
himoya vositalarining zaifligi yoki kamchliklari, qanday operatsion 
tizim o‘rnatilgan va obyekt ish faoliyatining eng yuqori bo‘lgan vaqti. 
Quyidagilarni aniqlab va tekshirish natijalariga asoslanib, maxsus dastur 
yoziladi. Keyingi bosqichda esa yaratilgan dastur katta mavqega ega 
bo‘lgan serverlarga yuboriladi. Serverlar o‘z bazasidagi ro‘yxatdan 
o‘tgan foydalanuvchilarga yuboradi. Dasturni qabul qilgan 
foydalanuvchi ishonchli server tomonidan yuborilganligini bilib yoki 
bilmay dasturni o‘rnatadi. Aynan shu holat minglab hattoki, millionlab 
kompyuterlarda sodir bo‘lishi mumkin. Dastur belgilangan vaqtda 
barcha kompyuterlarda faollashadi va to‘xtovsiz ravishda hujum 
qilinishi mo‘ljallangan obyektning serveriga so‘rovlar yuboradi. Server 
tinimsiz kelayotgan so‘rovlarga javob berish bilan ovora bo‘lib, asosiy 
ish faoliyatini yurgiza olmaydi. Server xizmat qilishdan voz kechib 
qoladi. 

---

Xizmat qilishdan voz kechish hujumidan himoyalanishning eng samarali 
yo‘llari quyidagilar: 
tarmoqlararo ekranlar texnologiyasi (Firewall);