Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва

2.
 
Investitsiyalarning turlari
 
 
Tadbirkorlik faoliyatining obyektlariga investitsiyalar turli xil shakllarda amalga oshirilishi 
mumkin. Hisob, tahlil, rejalashtirish va nazorat uchun ular alohida belgilari bo‘yicha turkumlanadi. 
Pul mablag‘lari qo‘yilmasi obyektlari bo‘yicha 
real 
va 
moliyaviy 
investitsiyalarga bo‘linadi. 
Real investitsiyalar (kapital qo‘yilmalar) – 
mablag‘larni moddiy va nomoddiy aktivlarga 
(innovatsiyalarga) avanslashtirish. Kapital qo‘yilmalar quyidagi mezonlar bo‘yicha 
turkumlanadi:
 
•
 
tarmoq tuzilmasi bo‘yicha (sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport, aloqa, savdo va b.); 
•
 
mulkchilik shakli bo‘yicha (davlat, xususiy, aralash va b.); 
•
 
takror ishlab chiqarish tuzilmasi bo‘yicha (yangi qurilish, kengaytirish, tiklash, texnik 
qayta qurollantirish, faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalar quvvatlarini saqlab qolish; 
•
 
texnologik tuzilishi bo‘yicha (qurilish-montaj ishlari, jihozlar sotib olish, boshqa kapital 
xarajatlar); 
•
 
tayinlanishi bo‘yicha (ishlab chiqarish obyektlari, uy-joy va madaniy-maishiy qurilishlar); 
•
 
moliyalashtirish manbalari bo‘yicha – ichki va tashqi (qarz va jalb qilingan). 
Nomoliyaviy aktivlarga qilinayotgan investitsiyalarning asosiy ulushini asosiy kapitalga 
qo‘yilmalar tashkil etadi (kapital ta’mirlash xarajatlari bilan birga).  
Moliyaviy investitsiyalar – 
bu mablag‘larni davlat va korporativ (aksiyadorlik 
jamiyatlarining aksiyalari va obligatsiyalari) qimmatli qog‘ozlarga qo‘yish, maqsadli pul 
omonatlari, boshqa korxonalarning ustav kapitalig qo‘yilmalar.  Ishtirok etish xarakteri bo‘yicha 
bevosita 
va 
bilvosita 
moliyaviy investitsiyalarga bo‘linadi. 
Bevosita
  investitsiyalar investorni pul 
mablag‘larini qo‘yish obyektlarini tanlashda bevosita ishtirok etishini nazarda tutadi. 
Bilvosita 
investitsiyalar moliyaviy vositachilar –  tijorat banklari, investitsiya kompaniyalari va fondlari, 
sug‘urta kompaniyalari orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy vositachilar yig‘ilgan mablag‘larni 
investor manfaatlarida samarali foydalanishni ta’minlash uchun o‘zining xohishi bo‘yicha 
joylashtiradi. O‘zining xizmatlari uchun ular haqlarini oladilar.  
Investitsiyalash davri bo‘yicha 
moliyaviy qo‘yilmalar 
qisqa muddatli 
(bir yil muddatgacha) 
va 
uzoq muddatli 
(bir yildan ortiq muddatga)larga turkumlanadi. Uzoq muddatlilar asosiy kapatalga 
investitsiyalarni moliyalashtirish manbai bo‘lib xizmat qilishi mumkin.  
Risk darajasi bo‘yicha 
moliyaviy investitsiyalarning quyidagi turlari mavjud. 
Risksiz 
investitsiyalar  – 
mablag‘larni moliyaviy vositalarning shunday turlariga qo‘yishki, ular bo‘yicha 
kutilayotgan daromadni yoki kapitalni yo‘qotishning real riski yo‘q va foyda olish deyarli 
kafolatlangan. 
Past riskli investitsiyalar – 
risk darajasi o‘rtacha bozor ko‘rsatkichidan past bo‘lgan 
moliyaviy aktivlarga kapital qo‘yilishi. 
O‘rta riskli investitsiyalar – 
alaqancha riskli moliyaviy 
vositalarga (misol uchun, maksimal daromad olinishi kutilayotgan yosh kompaniyalar aksiyalariga) 
kapital qo‘yilma qilish. 
O‘zbekiston moliya bozoridagi investitsiya faoliyati subyektlari: emitentlar, investorlar, 
nodavlat moliyaviy vositachilar va b. hisoblanadi.