Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва

2.
 
Mahalliy budjetlarning daromadlari va xarajatlari 
 
O‘zbekiston Respublikasida mahalliy budjetlarga 
biriktirilgan daromadlar
, mahalliy  soliq 
va tushumlardan hamda har yili yangi budjet yili uchun davlat budjetini tasdiqlash mobaynida 
davlat tomonidan mahalliy budjetlarga biriktirilgan daromadlardan tashkil topadi. Mahalliy 
budjetlarga biriktirilgan daromadlarning ko‘p qismini, avvalambor, 
mahalliy soliq va yig‘imlar
 
tashkil qiladi. 
Mahalliy soliqlar va yig‘imlar mintaqani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish manbaini vujudga 
keltirish, tabiiy va boshqa resurslarni qayta ishlab chiqarish, davlat hokimiyati va boshqaruvi 
mahalliy idoralarining  faoliyat ko‘rsatishi uchun shart-sharoit yaratish maqsadini ko‘zlaydi. 
O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksini 23-moddasida  O‘zbekiston Respublikasi hududida 
amal qiladigan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar turlari keltirib o‘tilgan bo‘lib, ulardan 
quyidagilari mahalliy budjetlarning daromadlarini shakllantirish maqsadida ularga 
biriktirilgan
: 
1. 
 
Mol - mulk solig‘i; 
2. 
 
Er solig‘i; 
3. 
 
Avtotransport egalaridan benzin, dizel yoqilg‘isi va suyultirilgan gazdan foydalanganlik 
uchun soliq; 

---

 
 
 
108
 
 
4. 
 
Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i; 
5. 
 
Ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo qilish va ayrim turdagi xizmatlarni ko‘rsatish 
huquqi uchun yig‘im. 
Iqtisodiy islohotlarni yangi bosqichida va uning chuqurlashuvida mahalliy hokimiyat 
organlarining davlat boshqaruvidagi, mahalliy budjetlarning hududlarini ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish-dagi rolini oshirish, mahalliy budjetlarni o‘z daromad bazalarini yanada 
mustahkamlab borishini talab qiladi.  
Mahalliy budjetlarning daromadlari shuningdek, tartibga soluvchi daromadlardan ham 
tashkil topadi. 
Respublikamizda mahalliy soliqlar va soliqsiz tushumlaridan shakllangan daromadlari 
mahalliy budjetlar xarajatlarining juda kam qismini qoplaganligi tufayli, mahalliy budjetlar 
daromadlarining asosiy qismi budjetlararo tartibga solish orqali shakllantiriladi. 
  
Tartibga soluvchi daromadlar  -
  bu yuqori budjetlardan quyi budjetga, ularning daromad 
va xarajatlarini boshqarib turish (balanslashtirish) maqsadida beriladigan pul mablag‘lari 
majmuasidir. Tartibga soluvchi daromadlarga ushbu maqsadlar uchun ishlatiladigan barcha 
moliyaviy resurslar, ya’ni alohida umumdavlat ahamiyatidagi soliqlardan o‘tkazmalar, dotatsiyalar, 
subvensiyalar, yuqori budjetdan o‘zaro xisob-kitob asosida olingan mablag‘lar kiradi. 
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, mahalliy budjetlarning biriktirilgan daromadlari va 
umumdavlat ahamiyatidagi soliqlardan beriladigan ajratmalardan tushumlari ularning xarajatlarini 
qoplashga yetmaydi. Mahalliy budjetlarga yuqori budjetlan beriladigan dotatsiya va subvensiyalar 
hajmini kamaytirish uchun budjet bo‘g‘inlari o‘rtasidagi xarajat vakolatlari taqsimotini ham qayta 
ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
O‘zbekiston Respublikasining “Budjet tizimi to‘g‘risida”qonuning 19-moddasiga asosan 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti va mahalliy budjetlar xarajatlari tasdiqlangan budjetdan 
mablag‘lar ajratish doirasida quyidagicha amalga oshiriladi: 
1) Qoraqalpog‘iston Respublikasi va mahalliy budjetlardan moliyalashtiriladigan budjet 
tashkilotlarining joriy xarajatlari shaklida; 
2) joriy budjet transfertlari shaklida; 
3) kapital xarajatlar shaklida: 
–
 
asosiy fondlar va vositalarni (ular bilan bog‘liq ishlar va xizmatlar ham shular jumlasiga 
kiradi) davlat ehtiyojlari uchun olish va takror ishlab chiqarishga; 
–
 
davlat ehtiyojlari uchun yerga bo‘lgan huquqni va boshqa nomoddiy aktivlarni olishga; 
4) qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa xarajatlar shaklida. 
O‘zbekiston Respublikasining “Budjet tizimi to‘g‘risida”qonuning 23-moddasiga asosan 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjetidan va mahalliy budjetlardan qonun hujjatlarida belgilangan 
tartibda quyidagilarga mo‘ljallangan xarajatlar moliyalashtiriladi: 
1) fan, ta’lim, madaniyat, sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport (Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar budjetlaridan moliyalashtiriladigan budjet 
tashkilotlari bo‘yicha); 
2) ijtimoiy ta’minot; 
3) aholini ijtimoiy himoya qilish;  
4) Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari hamda mahalliy 
davlat hokimiyati organlari faoliyatini ta’minlash; 
5) iqtisodiyot turli tarmoqlarining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent 
shahar budjet tashkilotlarini saqlash; 
6) qonun hujjatlariga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli dasturlari 
va tadbirlarini amalga oshirish; 
7) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar. 
Hozirgi vaqtda muhim muammolardan biri bo‘lib, ijtimoiy-madaniy tadbir xarajatlari 
sohasida o‘z aksini topgan aholining ijtiomiy extiyojlarini va ularni moliyalashtirish manbalari 
o‘rtasidagi muvozanatni aniqlash hisoblanadi. Hozirgi paytda mahalliy budjet mablag‘larini ijtimoiy 
sohaga yo‘naltirishni kuchaytirish zarurdir. Bu o‘rinda davlat ta’lim, sog‘liqni saqlash, madaniyat, 
ijtimoiy ta’minotni rivojlantirishga hamda aholining eng kam ta’minlangan va muhtoj tabaqalarini 
qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan milliy dasturlarni moliyalashtirishni o‘z zimmasiga olmog‘i lozim. 

---

 
 
 
109
 
 
Shu bilan birga, bozor munosabatlarini shakllantirish davomida ijtimoiy-madaniy talablarga budjet 
xarajatlarining turlari oshib boradi.  
Hozirgi davrda davlat bajarishi lozim bo‘lgan muammolardan biri aholini ijtimoiy 
himoyalashdir. Shuning uchun ham bu masalaga respublikamizda asosiy e’tibor qaratilgandir. 
Bizning asosiy vazifamiz, maqsadimiz ijtimoiy-madaniy tadbirlar xarajatlarining mahalliy budjet 
orqali moliyalashtirilishini tahlil etishdan iboratdir. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov qayd 
etganlarideq "Budjet mablag‘laridan aslo kechiktirib bo‘lmaydigan extiyojlarni avvalo, ijtimoiy 
sohani,  yangi tarkibiy yo‘nalishlarini pul bilan ta’minlash uchungina foydalanish maqsadga 
muvofiqdir".
1
  Ushbu masalani xal etish uchun, avvalo mahalliy budjet xarajatlari tuzilishini tahlil 
etish lozim. 
O‘zbekistan bozor iqtisodiga o‘tish jarayonida davlat tomonidan hududlarning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishda yuzaga kelgan nomutanosiblikni bartaraf etishga katta e’tibor berilmoqda. 
Bu o‘z navbatida mahalliy budjetlarning ijtimoiy -iqtisodiy rivojlanish uchun davlat 
tomonidan ajratiladigan kapital quyilmalarning hajmini oshishiga olib kelmoqda. 
Budjet mablag‘laridan maqsadli foydalanish nuqtai nazaridan iqtisodig‘tni rivojlantirish 
uchun kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish xarajatlari xozirgi kunda muhèm ahamiyatga egadir. 
Kapital ko‘yilmalarni moliyalashtirish  bu turli ishlab chiqarish va noishlab chiqarishga 
mo‘ljallangan asosiy fondlarni yangilarini yaratish, amal qilinayotganlarini kengaytirish, tiklash va 
texnik qayta jihozlashga pul mablag‘larini berishdir.  
Budjet mablag‘larining cheklanganligi tufayli pul mablag‘lari faqatgina maxsus qurilish 
ro‘yxatiga kiritilgan qurilish obyektlari doirasida taqsimlanadi. Qurilish va obyektlar bo‘yicha 
kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish bir yoki bir nechta manbalar hisobiga amalga oshirilishi 
mumkin. 
Qaytarib bermaslik sharti asosida davlat markazlashtirilgan investitsiyalarni budjet 
mablag‘lari hisobiga davlat ehtiyojlari tasdiqlangan qurilish obyektlari ro‘yxatiga muvofiq 
moliyalashtiradi. 
Bozor munosabatlari shakllanib borgani sari boshqaruv xarajatlari qisaqarib boradi. Bu 
borada respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov "O‘zbekiston bozor munosabatlariga o‘tishiing o‘ziga 
xos yuli" asarida quyidagi so‘zlarni aytgan edilar: "Boshqaruvga sarflanadigan xarajatlarni 
kamaytirish - budjet yetishmovchiligini tugatishning asosiy manbalaridan biridir"