Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

2. 
Хўжаликдаги ҳисоб турлари.  
Хўжалик ҳисоби ягона бир тизим бўлиб, унинг ажралмас, бир-бири 
билан ўзаро боғлиқ 3 тури мавжуд: 
1.
Тезкор ҳисоб, бу ҳисоб халқ хўжалиги тармоқлари корхона, 
муассаса, ташкилотларининг айрим бир бўлимларида содир бўлаётган 
хўжалик жараёнлари ҳақида зарурий маълумот ва кўрсаткичларни жорий 
кузатиш ва назорат этиш орқали тегишли жойларга етказиш ва бу 
маълумотлардан тегишли мақсадларда фойдаланиши имконини беради. Бу 
ҳисобда ҳамма алоқа воситаларидан (телефон, телеграф, оғзаки ёки 
ҳужжатлардан) фойдаланилади, шунингдек, ўлчов бирликларининг 3 туридан 
ҳам фойдаланилади. Тезкор ҳисобнинг ўзига хос хусусиятларидан яна бири 
маълумотни тезда йиғилиши ва тезда етказилишидир. Мисол, товар 
заҳиралари миқдори, ходимларнинг ишга келган ёки келмаганлиги, меҳнат 
ҳақи берилгани, мол етқазиб берувчилардан товарлар келганлиги, сотилган 
товардан келган тушум ва х.к лар ҳақидаги тезкор маълумотлар. 
2.
Статистика ҳисоби маълум бир вақтда бутун халқ хўжалиги ҳамда 
алоҳида бир олинган корхона, ташкилот, муассасалар ижтимоий ривожланиш 
қонуниятларини миқдорий ифодалаш. Статистика ҳисоби хўжалик 

---

4 
фаолиятини бир турдаги оммавий ҳодисаларни: маҳсулот ишлаб чиқариш, 
меҳнат унумдорлиги ўсиши, таннарҳни пасайтириш, режани бажарилиши, 
шу билан бирга ижтимоий - иқтисодий ҳодисаларни, яъни аҳоли сонини 
ўзгариши, маданият, согликни саклаш ишларини бориши ва бошқаларни 
ўрганади, ҳамда назорат қилади. Статистик ҳисобда муайян методик 
усуллардан, яъни статистик кузатиш, статистик йиғиш, статистик гуруҳлаш, 
ўрта миқдорни олиш, танлаб ўрганиш ва хакозолардан фойдаланилади. 
Статистик ҳисобда ҳам 3 ўлчов бирликлари қўлланилиши мумкин. Статистик 
ҳисобда тезкор ҳисоб ва бухгалтерия ҳисоби маълумотларидан 
фойдаланилади. 
3.
Бухгалтерия 
ҳисоби 
корхона, 
муассаса, 
ташкилот 
ва 
бирлашмаларнинг хўжалил маблағлари, уларни ташкил топиш манбалари 
ҳамда улар ҳаракати натижасида содир бўладиган хўжалик жараёнларини 
узлуксиз ва ёппасига кузатиб, кузатиш натижасида олинган маълумотларни 
ҳаммасини улчаш, баҳолаш ва текшириб, уларни ҳужжатларда тўлиқ 
ифодалаб акс эттириш, ҳамда уларни пул ўлчовида умумлаштиришдан 
иборат.