Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

 
7
. Бухгалтерия ҳисобининг журнал-ордер шакли. 
Бухгалтерия ҳисобининг журнал-ордер шакли 1960 йил 1 январидан 
жорий этилган, Бухгалтерия ҳисобининг ушбу шакли жорий этилгунига 
қадар мемориал-ордер шакли амал қилган эди. Бухгалтерия ҳисобининг 
журнал-ордер шаклида ёзувлар йиғма ва гуруҳловчи қайдномаларда (журнал-
ордерлар), шунингдек, ёрдамчи қайдномаларда гуруҳлаб борилади. 
Бухгалтерияга келтирилган бошлапшч ҳужжатлар мемориал-ордерларда акс 
этгирилмасдан, бевосита шу журналларнинг ўзида акс эттирилади, чунки 
бухгалтерия ҳисобининг бу шаклида қўлланиладиган журналлар бир вақгда 
хўжалик муомалаларини бухгалтерия проводкаси билан расмийлаштирувчи 
ордерлар ҳисобланиб, мемориал-ордерларни тузиш заруриятини йўқотади. 
Бу ерда мемориал-ордерларнинг ўрнини аввалдаи ҳисобварақларнинг 
корреспонденцияси тузиб қўйилган маҳсус ҳисоб регистрлари тузилади. Бу 
регистрлар йиғма ва гуруҳловчи қайдномалар, яъни журнал-ордерлардир. 
Бухгалтерия ҳисоби бу шаклининг журнал-ордер деб номланиши ҳам шу 
регистрларнинг номидан келиб чиққан. Журнал-ордерларда бирламчи 
ҳужжатларнинг маълумотларини тўғри гурухлаштиришни таъминлаш учун 
ҳисобварақлар кредити бўйича намунавий корреспонденция ва ойлик, 
чораклик ҳамда йиллик ҳисоботлар учун зарур бўлган кўрсаткичлар рўйхати 

---

57 
назарда тутилган. Жамлама ва таҳлилий ҳисоб учун мўлжалланган журнал-
ордерларда, бундан ташқари, тахлилий ҳисобнинг зарур моддалари ҳам 
назарда тутилган. 
Бухгалтерия ҳисоби журнал-ордер шаклининг асосий хусусиятлари 
қуйидагилардан иборат: 
♦ Журнал-ордерларда муомалаларни рўйхатга олиш тартибида ёзувлар 
фақат ҳисобварақлар кредити бўйича, дебетланувчи ҳисобварақлар билан 
корреспонденцияда амалга оширилади; 
♦ Жамлама ва тахлилий ҳисоб ёзувлари ягона тизимдан жой олади; 
♦ Хўжалик ҳисоблари бухгалтерия ҳисобида даврий ва йиллик 
ҳисоботларни назорат қилиш ва тузиш учун тақозо этиладиган кўрсаткичлар 
бўйича акс эттирилади; 
♦ Олдиндан кўрсатилган ҳисобвараклар корреспонденцияси, тахлилий 
ҳисоб моддалари номенклатураси, даврий ва йиллик ҳисоботларни тузиш 
учун тақозо этиладиган кўрсаткичлар билан биргаликда регистрлардан 
фойдаланилади; 
♦ Ойлик журнал-ордерлар қўлланилади. 
Бухгалтерия ҳисобининг журнал-ордер шаклида ҳисоб регистрлари 
шундай тартибда тузилиши лозимки, бунда бухгалтерия ҳ.исоботини тузиш 
учун зарур бўлган маълумотларни тўгридан-тўғри шу регистрлариинг ўзидан 
олиш мумкин бўлсин. Бухгалгсрия ҳисоботининг хамма турларини ва 
жадвалларини шу ҳисоб регистрларининг маълумотлари асосида қўшимча 
иш-лар бажармасдан бевосита тузиш мумкин. 
Тахлилий ҳисоб моддаларидаги маълумотларни бевосита бухгалтерия 
ҳисоботи жадвалларига ўтказиш мумкин. Демак, бухгалтерия ҳисоби 
журнал-ордер шаклининг хусусиятларидан бири бухгалтерия ҳисобининг бу 
шаклидаги ҳисоб регистрларининг бухгалтерия ҳисоботи тузишга 
мослашганлигидир. 
Бухгалтерия ҳисобининг журнал-ордер шаклида ҳужжатларнинг 
айланиши тезлашади, мемориал-ордер ва рўйхатга олиш журиаллари 
тузилмайди, жамлама ва тахлилий ҳисоб қўшилиб кетади ва ҳисоботни 
қўшимча ишлар бажармасдан тўғридан-тўғри ҳисоб регистрларидан тузиш 
мумкин ва ҳоказо. Буларнинг барчаси ҳисоб рсгистрларидаги ёзувларнинг 
такрорлаиишшш йўқотади ва иш усулининг қуйидаги ҳолда бўлишини 
таъминлайди: ҳужжатларда расмийлаштирилган хўжалик муомалаларини акс 
эттириш, ҳужжатлардан қисоб регистрларига маълумотларни ёзиб олиш ва 
ҳисобот учун ҳисоб регистрларининғ маълумотларини жамлаш каби 
жараёнларни ўз ичига олади. Шундай қилиб, бухгалтерия ҳисобининг 
журнал-ордер шаклида вақтнинг тежалиши, хато ёзувларнинг бирмунча 

---

58 
камайиши ва объектлар хақидағи маълумотларнинг бирмунча кўргазмали 
бўлиши таъминланади