Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация теҳнологиялари давлат қЎмитаси

Бошқарувда педагогик қобилиятлар.
Режа:

1. 
   Таълим – тарбия жараёнини илмий ташкил этиш.
   
2. 
   Таълим муассаси раҳбарининг қобилиятлари.
   
3. 
   Таълим муассасаси раҳбарининг хислатлари.
   

Таълим муассасаларида таълим – тарбия жараёнини илмий асосда ташкил этиш ва уни самарали бошқариш барча ўқув юрти раҳбарларида педагогик қобилиятларнинг шаклланганлик зазуриятини белгилайди. Чунки педагогик қобилиятлар таълим жараёнини иштирокчилари билан сухбатда турли хил тушунтириш, кўрсатмалар бериш, ҳодимларнинг фаоллигини оширишда уларнинг ўзига хос ҳусусиятларини инобатга олган холда муносабат билдириш ва бошқариш жараёнларида мухим ахамият касб этади. Раҳбарлар фаолиятига ташкилотчилик, ташаббускорлик, ижодий, коммуникатив, бошқарув хамда бошқа кўникма ва малакалар қатори педагогик қобилият алохида ўрин тутади. Ҳар қандай таълим муассасасининг асосий вазифаси таълим жараёнини илмий асосда ташкил этиш ва уни такомиллаштириш негизи бошқариладиган объект ва бошқарувчи субъек тизимларидан ташкил топади. Бу тизим ўқитувчилар, педагогик ҳодимлар (объект) ва раҳбарлар (субъект) ўртасидаги алоқа, яъни жамоа аъзоларининг ўзаро муносабатларидан ташкил топади. Демак, таълим муассасасини бошқариш жамоа аъзоларини хамда уларни фаолиятини бошқаришдан иборат бўлиб, улар ўз навбатида таълим жараёнини ва воситаларини бошқарадилар.
Бошқарув юқори савияда олиб бориладиган муассасаларда:

• 
  интизом
  
• 
  педагогларни меҳнат унумдорлиги,
  
• 
  таълим жараёни самарадорлиги,
  
• 
  ўқувчиларнинг ўзлаштириш кўрсаткичи юқори бўлади, жамоа аъзолари фаолиятида мажбурий итоаткорлик ўрнини ижодий ёндашувлар эгаллайди. Таълим муассасаларини замонавий талабларга жавоб бериши, ривожланиши учун педагог ҳодимлар ўртасидаги иш тақсимотини тўғри йўлга қўйиш, уларни ўз навбатида малакасини ошириш ва қайта тайёрлаб бориш, ҳодимлар фаолиятини тўғри бахолай билиш ва рағбатлантириб бериш, таълим жараёнини илмий асосда ташкил этишга имкониятлар яратиш хамда бошқарув жараёнига иннавацион ёндашувлар технологияларини лойихалаштириш ва жорий этиш раҳбарларнинг билими, педагогик ва касбий махоратлари билан бирга уларнинг бошқарув қобилиятларига хам боғлиқдир. Қобилият – бу раҳбарга;
  
• 
  интелектуал,
  
• 
  касбий малака ва кўникма,
  
• 
  чидамлийлик,
  
• 
  яратувчанлик,
  
• 
  ташаббускорлик,
  
• 
  ижодкорлик,
  
• 
  ташкилотчилик,
  
• 
  ўз фикрини эркин баён эта олиши,
  
• 
  нотиқлик,
  
• 
  ишонтира олиш,
  
• 
  назорат,
  
• 
  кузатувчанлик,
  
• 
  талабчанлик,
  
• 
  хотирада сақлаб қолиш
  
• 
  муносабатда фаоллик,
  
• 
  педагогик таъсир эта билиши,
  
• 
  бошқарувчилик,
  
• 
  Лидерлик ҳусусиятлари шаклланган бўлиши керак.
  

Педагогик қобилият

1. 
   Дидактик қобилият.
   
2. 
   Перцептив қобилият.
   
3. 
   Нутқ қобилияти.
   
4. 
   Ташкилотчилик қобилияти.
   
5. 
   Коммуникатив қобилиятлар.
   

Педагогик қобилият – бу бошқарувда раҳбар учун энг зарурий ҳусусиятлардан бўлиб, раҳбарнинг педагогик фаолиятга яроқлилигини ва шу фаолият билан шуғуллана олишини, педагогик жараённи ташкил эта олиши ва бошқаришни белгилайди.
Дидактик қобилият – бу жамоани бошқаришда, турли вазиятларда кўзланган мақсадга эришиш йўлларини, вазифаларни ижрочиларга тушунурли қилиб етказа олиш, ҳодимларда масъулият хиссини уйғота олиш, мақсадга эришишда хаммани жалб эта олиш қобилиятидир. Дидактик қобилиятга эга бўлган раҳбарлар таълимда вужудга келган вазиятларни хал қилишда ижодий ёндашади, ўз ваколати доирасида фаолият кўрсатадилар. Турли қарорлар қабул қилишда жамоа фикрини ўрганади.
Перцептив қобилият – жамоа аъзоларини, ўқувчиларни ички дунёсига кира билиш, психолик кузатувчанлик, бўйсунувчиларнинг вақтинчалик психик холатларни нозик томонларини тушуна билиш қобилятидир.
Нутқ қобилияти – раҳбар ўз фикрини, хис – туйғуларини нутқ ёрдамида, шу билан бирга мимика ва пантамимика ёрдамида аниқ ва равшан қилиб ифодалаб бериш хамда уларни фаолиятини маълум йўналишда ўзгартириб, керак бўлса ташкил этиб бериш қобилиятидир.
Раҳбар ўз фикрини ёки топшириқни мазмунини тушунарли тарзда етказа олиши зарур.
Баъзи ҳодимга бир оғиз сўз кифоя, айримига узоқ тушунтиришга тўғри келади. Раҳбарнинг нутқи жонли, образли, аниқ – равшан, интонацияли, ифодали, эмоцияга бой, дона – дона бўлиб, бунда стилистик ва граматик хатолар мутлақо бўлмаслиги лозим. Шундагина раҳбарни ҳодимлар тинглайди, эшитади ва тушунади.
Ташкилотчилик қобилияти – бу жамоани уюштра билиши, жамоада ахиллик, бирдамлик ва хамкорликни вужудга келтириш, жамоани жипслаштира олиши, ўзининг шахсийлигини тўғри ташкиллаш қобилияти, режалаштириш қарорлар қабул қилиш ва назорат.
Коммуникатив қобилияти – ҳодимлар билан мулоқотда бўла олиши, мулоқотни тўғри ташкил этиш, ҳодимлар билан тўғри йўл топа билиш, педагогик тактни мавжудлигига қаратилган қобилиятдир. Педагогик тактда ҳар қандай ҳодимни рағбатлантиришда ёки панд – насихат қилишда, жазолашда қўлланиладиган чора – тадбирларни хис эта билишидан иборат. Қобилиятли раҳбар ҳодимга эътибор билан қарайди, уларнинг психологик ҳусусиятлари билан ҳисоблашади. Бунда энг мухими – ҳодимларга таъсир этишни энг қулай усулларини топа билиш, аниқ педагогик вазифаларни ҳисобга олиш, психолик холатларига эътибор бериш зарур. И.А.Каримов раҳбар хақида “Раҳбарлик қобилияти бўлган, қаттиқ қўллик ҳусусиятига эга, инсофли, диёнатли одамларнигина раҳбарлик тўнини кийишга маънавий хаққи бор. Элим, юртим деб ёниб яшаш керак, деган шиор энг аввало ана шу раҳбарнинг хаётий маслаги бўлмоғи лозим” деган эди.
Халқимизнинг миллий анъаналари, удумлари, турмуш тарзининг таҳлилига асосланиб айтиш мумкин-ки, бугунги кунда барча инсонлар каби раҳбарларда шаклланган куйидаги бошқарув қобилиятларини ва ижобий хислатларни ривожлантириш зарурдир.