Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
MICRO CAP DASTURIDA AMALIY KUCHAYTIRGICHNI O’RGAYISH 
Z.Umarxo’jaeva (Toshkent davlat texnika universiteti, assistent) 
X.Valieva (Toshkent davlat texnika universiteti,talaba) 
Radiotexnikada kompyuterda modellash MicroCap 7 dasturi qulay va 
foydalanuvchini loyihalash anjomlari va elektron sxemalarni turlarini o’rganishga 
yo’naltirilgan. Dasturdan foydalanish uning hususiyatlari- afzalligi bilan 
tushuntiriladi : 
Tashqi ko’rinishi va sanoatda ishlab chiqariladigan analoglarga 
yaqinlashtirilgan harakteristikalariga ko’ra asbobning tahlili tushunarli tizim 
bo’yicha olib boriladi; 
Elektron komponentlarning keng kutubxonsini mavjudligi shunga 
qo’shimcha kutubxonlarni katta miqdori har qanday amaliy sxemani yig’ish 
imkonini berqadi; 
Oddiy va oson o’zlashtiriladigan interfeysning mavjudligi va bir necha qadam 
orqaga yoki oldinga mos ravishda tashlovchi tizimning (Ctrl +Z) mavjudligi 
hisobiga tatqiq qilinayotgan sxemaning yig’ilishi va tahlili ancha tez bajarilishi 
mumkin, bu vaqtni tejaydi; 
Doiraviy diagrammani tuzish imkoniyati (Smit diagrammasi) yuqori 
chastotali qurilmalarni modellash imkonini beradi. 
- OrCad, PADS, Protel, P-CAD va boshqa. Dastur formatlarini va bosma 
platalarini ishlab chiqish uchun ulash sxemalarining ro’yxatini tuzish ko’zda 
tutilgan. 
МС7- loyihalash sxemasini avtomatlashtirilgan muhiti kerakli ma’lumotlar 
bilan boshqa kompyuterlar bilan axborot almashuv imkoniyatiga ega. 
Dasturning asosiy harakteristikalari: 
Tamoyilli sxenalarni ko’p varaqli grafik redaktori ierarxik strukturani 
qo’llaydi; 
Berilgan funksional sxemalarni dinamiik tizimini modellashtiradi; 

---

121 
Komponentlarni makro modeli tekst ko’rinishida yoki tamoyilli elektr 
sxemasi ko’rinishida namoyish etilishi mumkin; 
Komponentlarni katta kutubxonasi (qarshiliklardan boshlab uzatish 
liniyalarining yo’qotishlari bilan tugallanishi, amaliy kuchaytirgichni (AK) ni 
makromodeli, kvarts rezonatorlari, Xoll datchiklari va boshqalar)
Modellash jarayonida grafik natijalari chiqariladi va undan so’ng 
foydalanuvchi xohishiga ko’ra grafiklarga servis ishlov berish imkoniyati mavjud; 
Parametrlarning ko’p variantli tahlil mavjud va Monte-Karlo usuliga ko’ra 
statik tahlilga ega; 
O’rnatilgan yordam vositalari mavjud. 
MC7 tizimida ko’p darchali interfeysdan foydalaniladi, u menyuni 
pasaytirishi 
va 
aylantirishi 
mumkin. 
Endi “komponentlar panelidagi” 
komponentlarning vazifalarini ko’rib chiqamiz: 
1- (chapdagi element) Ground (yer). Sxemalarada nol potensialini nuqtasini 
belgilashda qo’llaniladi, ya’ni sxema nuqtasini bu yerdan kuchlanishni hisoblash 
boshlanadi. 
2 –rezistor (parametrlarga ega 9 maydon mavjud; ularni qiymati VALUE 
maydonida ko’rsatiladi) 
3 –Kondensator(rezistornikiga o’xshash) 
4-Induktiv g’altak 
5-Diod 
6- n-p-n turdagi bi qutbiy tranzistor (kerakli model o’ngdagi darchada 
tanlanadi (transistor parametrlari rasmiga qarang)) 
7-maydon tranzistori 
8-Chiziqli bo’lmagan amaliy kuchaytirgich 
9-Invertor 
10-O’zgarmas kuchlanish manbai. 
11-Pulslanuvchi kuchlanish manbai (uning yordamida to’g’ri burchakli 
impulslarni hosil qilish mumkin bunda MODEL maydonida SQUARE tanlash kerak 
bo’ladi) 
Amaliy kuchaytirgichda (AK) yig’ilgan yakkavibratorni ishlab chiqish va 
hisoblash bilan tanishib chqamiz. 
Rasm 1. AK asosida yig’ilgan yakkavibrator sxemasi. 
Har qanday uzunlikka ega bo’lgan yakka to’g’ri burchakli impulslarni hosil 
qiluvchi generator yakkavibrator deyiladi. Generator bitta muvozanat holatiga ega. 
V1
V4
V3
R1
1k
R2
1k
R3
10k
R4
1k
C
1u
V2
X1
out
in

---

122 
Bunday qurilmani sxemasi (rasm1 da) multivibrator yordamida ado etilishi mumkin. 
Sxemada avtotebranish V1 kuchlanishi siljishi hisobiga tormozlanadi. Shu vaqtda 
amaliy kuchaytirgichni (AK) ning chiqishida to’yinish kuchlanishi manfiy ishoraga 
ega . Chunki

о/

n<1 bo’lganda V1(1-

о)-U_

o invertirlovchi kirishidagi 
kuchlanish U_

n, invertirlovchi kirishdagidan kattroq bo’ladi, bu yerda 

о=R1/(R1+R2)=1/(1+1)=1/2=0.5; 

n=R3/(R3+R4)=10/11=0.909. Musbat ishorali 
impulsni kirishga ishga tushurish manbaidan V2 kelgan vaqtida uning chiqishidagi 
quyidagi impuls uzunligi kichik, amplitudasi esa katta, [U+

nR3/R4] , 
yakkavibratorni chiqishida musbat ishorali kuchlanish U

shakllanadi. Shu vaqtda 
С kondensatori R2 qarshiligi orqali V2(1-

о)-U_

о dastlabki kuchlanishgacha 
qayta zaryadlanadi U_

n, kuchlanishgacha shundan keyin AK chiqishida yana 
dastlabki kuchlanish U_ o’rnatiladi.
Rasm 2 da AK asosda yig’ilgan yakkavibratorni ish grafigi tasvirlangan. 
Rasm 2. AK asosda yig’ilgan yakkavibratorni ish grafigi