Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

МУТАХАССИС ФАОЛИЯТИДА АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН АХБОРОТ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ 
 
Т.Тургунов (ТошДАУ, доцент) 
 
Бугунги кунда мамлакатимизда АКТнинг ривожланиши ва такомил-лашуви 
натижасидаги афзалликларни инобатга олган ҳолда уни жорий этиш жараёни кенгаймоқда. 
АКТнинг таъсири инсонларнинг ҳаёт тарзи ва маданиятидан тортиб давлат тузилмалари ва 
фуқаролик жамияти институтларини, ижтимоий ва иқтисодий соҳани, фан ва таълимни 
қамраб олмоқда. Улар инсонларга ўзларининг имкониятларидан кенг миқёсда фойдаланиш 
заминини яратиш билан бирга турғун иқтисодий ўсиш, фаровонликни ошириш, 
демократия, тинчлик ва осойишталикни мустаҳ-камлаш каби мақсадларга эришишга 
хизмат қилади.
Ахборотлаштириш сохасидаги давлат сиёсати, ахборот ресурслари, ахборот 
технологиялари ва ахборот тизимларини ривожланиш ва такомил-лашувининг замонавий 
жаҳон тамойилларини ҳисобга олган ҳолда миллий ахборот тизимларини яратишга 
қаратилган. Иқтисодчи мутахассислиги фаолиятининг ахборот таъминотини жадаллашуви, 
тезкор вазиятни тавсифловчи, ишончли маълумотларни мунтазам йиғиб борилиши, унинг 
ўз вақтида ва сифатли таҳлил қилиниши хозирги шароитда бухгалтерияда муҳим 
шартларидан бир ҳисобланади. Ахборот жараёнларини автомат-лаштириш компьютер 
техникасини жорий этишга, маълумотларни йиғиш, сақлаш, қайта ишлаш ва унинг асосида 
маълумотларни бериш автоматлаштирилган тизимларини яратишга бевосита боғлиқдир. 
Ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолияти ахборот таъминотининг жадаллаштириш масаласини 
муваффақиятли ҳал этиш учун ахборот технологияларидан фойдаланиш амалий 
кўникмаларига эга кадрлар тайёрлаш талаб этилади. Юксак ахборот маданияти фақат чуқур 
махсус билимлар орқали таъминланади. Замонавий мутахассисни малакаси шу билан 
белгиланадики, у шахсий компьютер ишлашининг асосий тамойили ва қурилмаларини 
тушуниши, маълумотларни йиғиш, сақлаш ва қайта ишлашнинг, жумладан 
телекоммуникация компьютер тармоғининг замонавий тамойилларини билиши зарур. 
Иқтисодчи фаолиятида турли хил ҳужжатларни тайёрлашлари учун асосий иш 
вақтларини сарфлашларига тўғри келади. Бундай ҳужжатлар ичида бошқарув ҳужжатлари 
бўлган: буйруқлар, директивалар, йўриқнома-лар, ҳайъат қарорлари, аналитик 
маълумотномалар, ҳисоботлар ва бошқалар муҳим ўрин тутади. Бу ҳужжатлар 
бошқарувнинг турли вазифаларини амалга оширилишига хизмат қилади. Бошқарув 
ахборотларининг компью-терда матн процессорлари ва график муҳаррирлар ёрдамида 
қайта ишланиши электрон ҳужжатлар тайёрлашга, уларни сақлаш ва компьютер 
тармоқлари орқали узатишга кетган меҳнат ҳаражатини қисқартириб, меҳнат 
самарадорлигини сезиларли даражада оширади. Шу сабабли ҳар бир ходим учун матнлар, 
расмлар ва жадвалларни матн мухаррирлари ёрдамида қайта ишлаш имкониятлари ва 
улардан фойдаланиш кўникмаларига оид билимлар муҳим аҳамият касб этади. 
Ҳуқуқшунослар ўзининг амалий фаолиятида фақат аниқ юридик фактлар билангина эмас, 
балки юридик жиҳатдан аҳамиятли бўлган ходиса ва жараёнлар билан ишлашлашларига 
тўғри келади. Уларнинг статистик таҳлили ҳуқуқшунослар фаолиятининг зарурий шарти 
ҳисобланади. 
Иқтисодчи мутахассислиги ишининг самараси, уни иш вақтини қанчалик рационал 
сарфланаётганлигига боғлиқ бўлса, ҳуқуқий ахборот тизимларидан фойдаланиш эса вақтни 
имкон қадар кам сарфлашга ва ҳуқуқий АКТларни қидириш учун зарур бўлган 
ҳаракатларни қисқартиришга олиб келади. 
Иқтисодий 
фаолиятни 
муваффақиятли 
ташкил 
этиш 
учун 
самарали 
ташкиллаштирилган ахборот таъминоти тизими зарурдир. Ушбу тизимнинг асосий 
элементлари ўзаро боғланган маълумотлар базалари тўплами ҳамда автоматлаштирилган 
иш жойлари ҳисобланади. 

---

422 
Автоматлаштирилган иш жойлари бу замонавий ахборот технология-лари ёрдамида 
ахборотларни йиғиш, саклаш, кайта ишлаш ва натижасига асосланиб карор кабул килишга 
қаратилгандир. 
Автоматлаштирилган иш жойларида барча вазифаларни инсон иштирокисиз, яъни 
ахборот технологиялари воситаларини ўзи бошкаради. 
Ҳозирги босқичда мутахассисни вазифаларини ахборот технологияси асосида 
марказлаштирилган ҳолда ишлаб чиқиш асосий ролни ўйнайди: 
1.
Фойдаланувчининг иш жойида ўрнатилган компьютерларни қўллаш, бу ерда 
вазифаларни ечиш ҳисобчи томонидан бевосита унинг иш жойида бажарилади. 
2.
Фермер хўжаликлари бўлинмалари иқтисодий вазифаларини интеграллашган 
ҳолда ишлаб чиқарилиши таъминловчи махаллий ва кўп боскичли тармоқларини 
шакллантириш. 
3.
Ҳар хил бўлинмалар учун корхонанинг ягона таксимланган ахборот-лар базасини 
яратиш. 
4.
Ҳисоблаш техникаси бажарадиган маркетинг ҳисоблашлар таркибини анча 
кўпайтириш. 
5.
Бирламчи хужжатларни машинада шакллантириш имкониятлари, бу қоғозсиз 
технологияларга ўтишни таъминлайди ва ҳужжатларни йиғиш ва рўйхатга олиш бўйича 
операциялар мехнат талаблиги даражасини камайтириш. 
6.
Иқтисодий вазифалар мажмуаларини ечишни интеграциялаш. 
7.
Диалогли усулда амалга ошириш йўли билан ахборот хизмат кўрсатишни ташкил 
қилиш имконияти. 
Технологик жараённинг барча операциялари персонал компьютерда битта иш жойида 
ва унинг тузилишига кўра изчиллик билан бажарилади. 
Хулоса қилиб айтганда, мутахассис ишининг самараси, уни иш вақтини қанчалик 
рационал сарфланаётганлигига боғлиқ бўлса, ахборот технология-ларидан фойдаланиш эса 
вақтни имкон қадар кам сарфлашга ва ҳуқуқий АКТларни қидириш учун зарур бўлган 
ҳаракатларни қисқартиришга олиб келади.