Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

Объектлар ҳолати ва уларни ўзгаришини баёнлаштириш. 
Синфнинг баъзи 
бир методлари фойдаланувчига ахборот бериш учун эмас, балки синф объектининг ички 
маълумотларини ўзгартиришга мўлжалланган. Объект ички маълумотлари қиймати унинг 
вақтни ҳар бир алоҳида лаҳзасидаги ҳолатини, методларни чақириш (мурожаат) эса 
ўзгараётган маълумотларни, объект ҳолатини ҳам ўзгартиришини аниқлайди. Синфлар 
тестланаётганда синф қайси ҳолатда бўлишидан қатъий назар ташқи мурожаатларга мос 
жавоб қайтараётганини текшириш лозим бўлади. Шу нарсага эътибор қаратилиши лозимки, 
кўпинча, маълумотлар инкапсуляция қилиниши сабабли драйвер ичида синф ички ҳолатини 
дастурий йўл билан аниқлашнинг иложи бўлмайди. 
Бундай вазиятда объект ҳатти-ҳаракати схемасини, маълум бир ҳолатлар мажмуасига 
эга бўлган чекли автомат кўринишида, ишлаб чиқиш ёрдам бериши мумкин. Бундай схема 
қуйибосқичли лойиҳа хужжатига (масалан, тизим архитектураси таснифи таркибига) 
киритилиши мумкин ёки тизимга қўйилган функционал талаблар асосида тестловчи ёки 
тизимни ишлаб чиқувчилар томонидан тузилиши мумкин. Иккинчи ҳолда мумкин бўлган 

---

64 
барча ҳолатларни аниқлаш учун дастур кодини таҳлил қилиш ва уни талабларга мослигини 
аниқлаш хонаки (ручной) усулни талаб қилиши мумкин. Ушбу вазиятда автоматлашган 
тестлаш, фақатгина, аниқланган барча ҳолатлар бўйича ўтишлар амалга оширилганлигини ва 
барча мумкин бўлган реакциялар текширилганлигини аниқлаб бериши мумкин.
•
Ўзгаришларни тестлаш. 
Юқорида айтиб ўтилганидек, модулли тестлар – 
рефакторинг натижасида бошланғич кодга киритилган ўзгаришларни корректлигини 
текшириш учун зўр восита (қурол) бўлиб ҳисобланади. Лекин, одатда, фақат битта синф 
рефакторинг қилинганда, унинг натижасида мазкур синфнинг бошқа синфлар билан ташқи 
интерфейси ўзгармайди (агар бир нечта синфлар бирданига рефакторинг қилинса, у ҳолда 
интерфейслар ўзгаради). Тизимдаги, одатдий, эволюцион ўзгаришлар натижасида синфнинг 
ташқи интерфейси ўзгариши мумкин. Бу ўзгаришлар формал (масалан, методларни номи ва 
таркиби, уларни праметрлари ўзгаради) ва/ёки функционал (масалан, ташқи интерфейсни 
сақлаш натижасида методларни ишлаш мантиқи ўзгариши мумкин) белгилар бўйича вужудга 
келиши мумкин. Ушбу кўринишдаги ўзгаришлардан кейин синфни модулли тестлаш учун 
драйверларни, яна, балки, 
Stub (
заглушка)ларни ўзгартириш талаб қилинади. Бундай 
вазиятда модулли тестлашни ўзи етарли бўлмасдан, мазкур синфга маълумотлар ёки 
бошқарув бўйича боғлиқ бўлган барча бошқа синфлар билан интеграцион тестлаш ўтказиш 
талаб қилинади.
Тизим тестланиши лозим бўлган қандай модулларга бўлинишидан қатъий назар 
тестлаш режаси ва стратегиясида тестланадиган модулларни ажратиб олиш тамойилини баён 
қилиш ҳамда тизимнинг архитектура тузилмавий схемаси асосида барча тестланадиган 
модулларни белгилаб берувчи янги тузилмавий схема ишлаб чиқиш тавсия этилади. Булар ўз 
навбатида тизимни модулли тестлаш учун зарур бўладиган драйверлар ва